(prema naučnim radovima dr Jadranke Božić, antropološkinje i kulturološkinje i drugih )
Uvodničar: Lino Veljak
Moderirala: Staša Zajović
Prisutno: 16 osoba
24.02.2021. godine
O vrlo aktuelnoj dominaciji rijaliti programa medijskim prostorom u Srbiji i njegovoj aktuelnoj društvenoj funkciji, govorio je Lino Veljak, u uvodu ovog razgovora, napominjući da rijaliti nije najnoviji fenomen medijske globalizacije već da svoje „preteče“ ima još u antičkim vremenima. Tako je rečeno da savremeni rijaliti programi podsećaju na ideju o panoptikumu (građevini idealnoj da se sa jednog mesta u njenoj sredini istovremeno vidi sve sto se događa u svakom njenom delu). Analogija sa gladijatorskim igrama u Starom Rimu, rekao je Veljak, može se naći na više nivoa ciljeva i načina organizacije te najmasovnije antičke zabave. Poslovično je za tu antičku manifestaciju ostao i do danas izraz „hleba i igara“, koji upućuje na njen manipulativni karakter i na nepresušni izvor svih dosadašnjih manipulacija masama.
Kao interesantno, Veljak je naveo da su gladijatori bili ne samo robovi i zarobljenici, već i slobodni ljudi srednjeg nivoa imovnog stanja koji su, na taj način, želeli da poboljšaju svoje prihode i društveni položaj (devet rimskih careva su, ranije, bili gladijatori, među njima i Hadrijan i Kaligula). U anitičko vreme, gladijatorske igre su imale za cilj i jačanje veze između cara i njegovih podanika, kao i utvrđivanje carevog autoriteta i popularnosti... Sve ovo je, kako nam je interpretirao Lino Veljak, veoma primenjivo na današnje efekte, a možda i neke od osnovnih ciljeva proizvodnje rijaliti programa, naročito u sistemu i društvu kao što je u Srbiji. „Nevidljivi režiseri, unaprijed osmišljavaju poteze koje koriste u svojoj igri dok, istovremeno, imaju vlast nad učesnicima rijaliti programa“. Veljak je napomenuo i da su prvi ovakvi programi nastali u Velikoj Britaniji 70-tih godina , a onda su se preko Holandije, raširili...Najpoznatija je rijaliti franšiza „Veliki brat“, patentirana u Holandiji, a i kod nas je prikazano nekoliko njenih sezona.
Osnovna koncepcija svih rijaliti programa jeste sveobuhvatan nadzor nevidljivog manipulatora nad učesnicima rijalitija koji omogućava da je sve ono što oni rade vidljivo dok je sam „nadzornik“ sve vreme nevidljiv, naglasio je opšti „scenario“ rijalitija, Veljak.
Ono što je zabrinjavajuće jeste i to što je rijaliti program postao „bitan segment moderne popularne kulture, u doba opšte moralne dezorijentacije, tjeskobnog stanja“ da pokazuje globalnu usamljenost, ukida razliku između privatnog i javnog, predstavlja bježanje od realnosti, čisti eskapizam“. Veljak se pozvao i na navode Gordane Đelić koja je u svojim analizama rijaliti programa u Srbiji rekla: „ Specifičnost rijalitija je to što je to najpodmukliji ovovremeni opijum za narod, obilježen banalnošću i prostaklukom, voajerizmom kao nacionalnom disciplinom“.
Veljak je objasnio i spregu kapitala, medija i politike koja je u osnovi proizvodnje rijalitija, a koja ne mari ili joj upravo odgovara „proizvodnja sistematske agresije i prostaštva, nedostatka volje za odlučivanjem, kritičkim mišljenjem i senzibilizacijom za nešto dobro, pravično i istinito“. „Kao da prisustvujemo suicidu nacije koja svakim danom tone u živo blato“...
Staša Zajović je postavila pitanje da li bi se kod nas stvari drugačije odvijale kada bi se ukinuli rijaliti programi i rekla da ona misli da ne bi. Navela je podatak da je za jednu sezonu rijalitija Zadruga na TV Pink bilo prijavljeno 75.000 kandidata dok je, u isto vreme, za upis u školu bilo 63.000 dece. Ona je govorila i o klasnom efektu rijalitija („Radnice se odmaraju uz rijaliti“), kao i o stvaranju specifičnog kulturnog modela u životu radničke klase, o anomiji („sunovrat, razoreno, posrnulo društvo“), konfuziji moralnih vrednosti i dominaciji nihilizma, nasilju, mizoginiji, stvaranju „selfi kulture“...
Kao važne ciljeve hiperprodukcije rijaliti programa i tabloida u Srbiji, Zajović je navela: klevetanje političkih protivnika režima i pohvale vođi, ostavljanje utiska da ne postoji ni istina ni laž dok prozvodnja laži nema za cilj da se u laž poveruje već da se ne veruje niušta, da se građanima pažnja odvuče od razmišljanja i procenjivanja...
Nastasja Radović