(posle uvodne reči prikazan je film španskog reditelja Aleksandra Amenabara „ Dok traje rat“ iz 2019-e)
Uvodničar: Lino Veljak
Moderatorka: Staša Zajović
Prisutno: 13
21. decembar 2022. godine
Lino Veljak je, u svom uvodnom izlaganju, predstavio temu o intelektualcima koristeći, kako je rekao, tri bitna momenta na kojima bi se o tome ko je intelektualac-šta ga suštinski određuje i kakva je njegova uloga u društvu, moglo govoriti.
Veljak je prvo odbacio opšteprihvaćeno mnjenje da je intelektualac neko ko ima visoko obrazovanje, naučni stepen ili zvanje. „Formalna kvalifikacija nije kriterij. Mogu biti vrhunski stučnjaci, ali ukoliko se bave svojom strukom-ograničeni interesima na svoju užu struku ili pesnički ograničeni na svoju poeziju, ukoliko se bave istraživanjima radi samih istraživanja-od čega žive, ne radi se o intelektualcu u užem smislu“.
Sužavajući opšteprihvaćene karakteristike intelektualca, Veljak citira uži sadržaj pojma koji je već ušao u opštu upotrebu, a to je da je intelektualac onaj koji javno nastupa ili se javno izjašnjava o društvenim i političkim pitanjima. „Ali, ja bih ga još više ograničio: intelektualci nisu isključivo kompetentni u užem području djelovanja-oni koji imaju širu sliku svijeta i interes za celinu niti oni koji javno nastupaju. Sve to, ali i još nešto bitno: da u javnom djelovanju zastupaju istinu, nasuprot služenju interesima moći ili svojim privatnim interesima. Dakle, onaj koji postavlja primat istine, interes pravde i čovječnosti, nasuprot interesima moći i privatnim egoističnim interesima“. Veljak je dodao da se tu radi o „retkoj pojavi“, o pojedincima ili malim grupama...
Kao drugi momenat važan da bi se konotirao pojam intelektualca, Lino Veljak je naveo odnos u raspodeli moći imeđu intelektualaca i realnog sveta moći iz kojeg je, kako je rekao, jasno da intelektualci mogu imati samo „moć autoriteta“.
Baveći se trećim momentom bitnim za razumevanje društvene pozicije i uloge intelektualca, Veljak ju je odvojio i od onih širokih narodnih masa kao i od visoko obrazovanih slojeva čiji su interesi vezani samo za njihove egoistične potrebe: „Intelektualci su osuđeni na to da budu ne samo manjina već da njihov glas-ako i dopre do javnosti, nema šanse da bude prihvaćen“.
Treća bitna odlika intelektualaca je njihov „ulazak u direktan politički angažman“, a ne samo javno angažovanje u govorenju istine. Tu se, međutim, dolazi do kontroverznosti položaja intelektualaca u politici i pred njih se stavlja dilema: beskomromisno zastupati istinu kao samosvrhovitu ili je „izdati“ radi „višeg cilja“-ostvarivanja opšteg dobra koje je u političkoj areni moguće samo ako se poseduje značajan komad moći.
Politički angažman intelektualca je za Veljaka „klizav teren“ jer se on tu ili gubi u političkom pragmatizmu (što se kosi sa njegovom suštinom) ili postaje deo politički poraženih i nemoćnih koji „imaju sukrivnju za poraz neke politike“. Tu se javljaju nove aporije: ako je politika samo za „prljave ljude“ onda nema nade za društvo, a ograničavanje intelektualaca samo na iskazivanje istine svodi njihovo delovanje na pokušaje tek korektivnog uticaja...Lino Veljak zaključuje da je prosvetiteljska uloga intelektualaca, naročito u kriznim vremenima, najznačajnija: „ Intelektualci u politici imaju ograničen prosvijetiteljski doseg djelovanja-sem u mijenjanju institucija „koje mijenjaju svijest““. Tu je uvodničar prešao na značaj delovanja intelektualaca u kriznim vremenima kada postoji visoki stepen tenzije, fizičkog i duhovnog nasilja, a njegova uloga je upravo u denunciranju tog nasilja.
Takvu ulogu intelektualca u kriznim vremenima pokazuje film „ Dok traje rat“ Aleksandra Amenabara, a u čijem je središtu ponašanje čuvenog španskog filozofa i rektora Univerziteta u Salamanki -Migela de Unamuna, u vreme Španskog građanskog rata. Unamuno je bio, kako ga je predstavio Veljak, „konzervativac ali ne i fašist“ koji je bio protiv republikanskog odbacivanja španske tradicije...Kao konzervativac lojalan vlastima on se, međutim, u jednom momentu odlučno suprotstavio zločinima falangista, što prikazuje i Amenabarov film.
„Javno je denuncirao zločinački karakter španske verzije fašizma“.
Nastasja Radović
Dodatak
- jun “Istorijat odnosa Jugoslavija – Kina (od 1945. do danas); Kina, Rusija, Srbija vs rat u Ukrajini” – uvodničarka Sanja Radović, istoričarka; debata održana u okviru ciklusa ‘Kontroverze međunarodne politike’ – prisutnih 18 osoba.
- jul “Da li su (ne) mogući mirovni pregovori za zaustavljanje rata u Ukrajini? –uvodničar: Srđan Hercigonja, viši istraživač Beogradskog centra za bezbednosnu politiku; razgovor je održan u okviru ciklusa ‘Kontroverze međunarodne politike’, moderirala Staša Zajović, u prisustvu 21 osobe.
- mart „Istina u tranzicionom periodu – feministički pristup – pojam i značaj istine u životima žena i zajednice“, nastavak radionice iz prethodne srede, uz projekciju filma “Paralelne majke”/ Madres paralelas” (123 min.); proizvodnja: 2021. Reditelj: Pedro Almodovar; glumice: Penelope Cruz, Aitana Sanćez Hihon/Aitana Sanchez-Gijon. Kratak sadržaj: dve žene se sreću u porodilištu, obe neudate, koje su zatrudnele slučajno. Među njima se razvija veoma blizak odnos, a uporedo se odigrava se i drama suočavanja sa prošlošću – potraga za istinom o nestalima tokom Španskog građanskog rata. U razgovoru nakon projekcije učestvovalo je 10 osoba.