Pojmovnik/Vodič
Autorka je grčka filozofkinja Atene Atanasiju (Agonistic Mourning – Political Dissidence and the Women in Black, Athena Athanasiou, Edinburgh University Press); prevod knjige (Ana Imširović) su objavile Žene u crnom, septembar 2020.
Atena Atanasiju (Athena Athanasiou) predaje socijalnu antropologiju i teoriju roda na Odelenju za socijalnu antropologiju Univerziteta Panteion u Atini. Nakon studija istorije, arheologije i filozofije u Atini i Solunu doktorirala je iz oblasti socijalne antropologije na New School Research u Njujorku. Među njenim delima izdvajaju se Život na ivici: Eseji o rodu, telu i biopolitici (na grčkom, 2007.) i Dispossession: The Performative in the Political (sa Džudit Batler, 2012.).
Knjiga Borbena žalost - Političko disidentstvo i Žene u crnom nastala je na osnovu višegodišnjeg istraživanja delovanja Žena u crnom iu Beograda, koje je uključivalo i direktno učešće u njihovim aktivnostima.
O nastanku knjige„Borbena žalost – Političko disidentstvo i Žene u crnom“ – o istraživanju i metodologiji rada Atene Atanasiju
Istraživanje je obuhvatalo tri dimenzije: analizu relevantnih publikacija i arhivske građe Žena u crnom, dubinskih intervjua s većim brojem članica (i članova) Žena u crnom i višemjesečnog direktnog sudjelovanja u samim aktivnostima organizacije u Beogradu i širom Srbije, pa i preko njenih granica. Knjiga Atene Atanasiju rekonstruisala je teorijski osnov tog djelovanja. Promocija njene knjige omogućila je akterkama te istorije kao i mlađim aktivistkinjama (a ujedno i zainteresovanoj javnosti) produbljeno razumijevanje karaktera i smisla otpora i na taj način dala značajan doprinos uzdizanju samosvijesti aktualnih i potencijalnih aktivistkinja i aktivista na kojoj se zasniva borbeno zalaganje za izgradnju svijeta oslobođenoga od patrijarhata, militarizma i nasilja (Lino Veljak).
Atena Atanasiju je ŽUC-u prišla otvorena uma, bez straha da čuje i ono što se ne uklapa u njene teorijske postavke:
- “Radeći na terenu sa ŽuC u Beogradu, postala sam duboko uvezana i upletena u njihova životna iskustva, ideje kolektivne akcije, odnose odanosti, sklopove političke imaginacije, puteve i veze drugovanja. Bila sam potaknuta i motivisana da shvatim kako funkcioniše njihov aktivistički rad kao odgovor na kulturu politike rata”.
- „Moje istraživanje nipošto ne prikazuje celokupnu scenu antiratnih kolektiva na prostoru bivše Jugoslavije. Ova knjiga crpe materijal iz rada na terenu koji sam sprovela sa pokretom ŽuC počev od prvog kratkog boravka u Beogradu u proleće 2005. pa sve do 2012. godine. Nakon prvog susreta uživo u maju 2005. godine (na skupu o sekularizmu) ponovo sam srela članice ŽuC u Jerusalimu, gde smo sve bile na međunarodnoj konferenciji Žena u crnom u avgustu 2005. Od tog inicijalnog susreta u Palestini, često sam posećivala Beograd. Intenzivno i dugotrajno terensko istraživanje započela sam 2010., kada sam se sistematičnije uključila u akcije ŽuC. Nakon tog dužeg boravka, bila sam u nekoliko istraživačkih poseta i održavala redovnu komunikaciju putem mejla i uzvratne posete nekih od mojih sagovornica/ka. Na različite načine i u višestruko isprepletenim prilikama sam se susretala sa aktivistkinjama/ima ŽuC: kroz intelektualni rad, na uličnim akcijama i u svakodnevnim druženjima. Tokom rada na terenu aktivno sam učestvovala u okupljanjima, događajima, uličnim akcijama, kampanjama i radionicama. Pratila sam tragove njihove horizontalne samo-organizacije i povezivanja u okviru mreže koju čine lokalne grupe iz Srbije i drugih bivših jugoslovenskih republika, dok su se one bavile strategijama saradnje. Putovale smo zajedno na radionice i događaje u nekoliko mesta u Srbiji. Provodila sam vreme sa njima u kancelarijskom prostoru ŽuC koji se nalazi u blizini pijace Zeleni venac u starom delu Beograda. Taj stan je čvorna tačka aktivističkog života ove grupe, u kojoj se planiraju javne akcije, održavaju sastanci i radionice, primaju posetioci i članovi grupe iz daleka i odvija se transnacionalna komunikacija”.
- “Uživala sam i u trenucima nakon planiranih događaja, kada bismo se upuštali u opuštenije i ličnije razgovore, često uz rakiju, ili kada umesto uzavrelih političkih rasprava…povremeno vode do pevanja antifašističkih jugoslovenskih pesama. Ta spontana povremena okupljanja stvarala su kritički prostor za proživljene i zamišljane pejsaže svetova, priče, uvide, reflektivne veze, humor, afirmaciju, uzajamnu inspiraciju, napetosti i snažne pojave i ukazivanja, ponekad prolazna, višeslojnih istorija isprepletenih emotivnih veza i političke posvećenosti. Slušala sam priče koje su moji/e prijatelji/ce želeli da ispričaju i primala k znanju tišine koje su često prošaravale te priče, ali svesno sam se trudila da ne budem još jedna osoba koja traži da “podele svoje ratne priče”. Već samo to što sam bila sa njima, putovala sa njima na razna mesta, učestvovala u uličnim akcijama i delila opipljive i efemerne prostore “običnog” podarilo mi je dragocene mogućnosti da uhvatim onu emotivnu nijansu njihovog aktivističkog života”.
- „U razgovorima sa mnom, intervjuima s pitanjima bez ponuđenih odgovora, usmenim istorijama, ali i neformalnim konverzacijama, moje/i sagovornice/i su često govorile/i o nepravdama ratnog i posleratnog nacionalizma, ali su i, skoro jednoglasno, istakle/i afirmativan i iskupljujući uticaj koji na njihov život ima aktivističko angažovanje i drugovanje; postojanu podršku koju nalaze jedna/an u drugoj/om i u kolektivu. Stoga me je zainteresovalo da istražim ne samo artikulaciju trauma u aktivizmu i kroz njega pri suočavanju sa normalizacijom političkog nasilja, već i emotivne snage – to jest, privrženost, nadu, iscrpljenost i istrajavanje – koje podrazumeva veliki trud političkog angažovanja”.
- “Prva grupa ŽuC se sastojala od feministkinja, levičara/ki, protivnika/ca rata i ratnih dezertera, izbeglica, ljudi politički isključenih iz civilnih pripadnosti zbog etničkog porekla ili seksualnosti, kao i stranih saveznika/ca i drugova/arica. Poslednji su znatno pomogli u posredovanju u komunikaciji između feminističkih grupa iz različitih regiona Jugoslavije tokom rata, u doba zatvorenih granica i blokirane komunikacije”.
- „Većina mojih sagovornica/ka pripada gradskim i obrazovanim slojevima, a dolaze iz različitih društveno-ekonomskih miljea. Mnogi/e su veteran/ke levičarskog jugoslovenskog disidentstva, a sve/i se identifikuju kao antifašisti/kinje. Neki/e su odrasli/e u porodicama koje su pružale otpor fašizmu i delile/i su sa mnom priče o majkama i bakama partizankama i drugima koji su se borili “za svoju zemlju” u Antifašističkom frontu žena (AFŽ), pokretu otpora protiv nacizma osnovanom 1942. godine. Čini se da zaostavština ženskog učešća u antifašističkom otporu i doprinos partizanki političkoj slobodi žena (posebno s obzirom da je sećanje na njih izbledelo tokom ere socijalizma) kod mojih sagovornica/ka znači da su strasna posvećenost feminizmu i antifašizmu konstitutivna i ključna komponenta njihovog političkog subjektiviteta i istorije”.
- “Moji/e sagovornici/e su imali između dvadeset i sedamdeset godina i uglavnom su, ali ne isključivo, to bile žene: antiratni aktivizam, po kritičkoj imaginaciji ŽuC, nije rezervisan samo za žene. A ipak, mada se tehnički ne radi o samo ženskoj grupi, njeni/e članovi/ice – žene i muškarci – instistiraju na nazivu Žene u crnom”.
- “Tokom niza jugoslovenskih ratova, moje sagovornice su podržavale ili učestvovale u raznim feminističkim projektima kao što su Centar za ženske studije, Autonomni ženski centar protiv seksualnog nasilja i Feministička 94. Kroz višeslojno političko angažovanje, grade feministički antiratni diskurs, i tako dolaze do odgovora na pitanje o (ne)mogućnosti pretvaranja nerazumljivih i neožaljivih vidova života i smrti u shvatljive političke forme”.
- “Aktivistkinje/i sa kojima sam radila potiču iz srpskog i etnički mešovitih miljea. A ipak se opiru da ih identifikuju kao Srpkinje, što je etno-nacionalno identifikovanje koje za njih već dugo predstavlja sinonim nacionalizma i kulture rata, nataloženih u njihovim životima i odnosima. Stoga je aktivizam, za njih, način od-postajanja (nacionalnim) subjektima. Većina smatra sebe osobama „bez nacionalnosti“ i ne smatraju da pripadaju bilo kojoj konkretnoj nacionalnosti upravo zbog nasilja i isključivanja kroz koja se konsoliduju kategorije nacionalno samo-identifikovanih moćnika. Druge/i pokušavaju da se smeste u procepe reifikovanih i rutinskih režima identifikacije”.
- “Većina mojih sagovornica/ka smatra da je Srbija Slobodana Miloševića sila koja je ubila Jugoslaviju. Aktivisti/kinje sa kojima sam sarađivala jednoglasno se odriču etno-nacionalne logike i polaze od prezrenog položaja „nelojalnosti“ kao ne-samo-identitetskog znaka neposlušnosti”.
- “Aktiviste/kinje ŽuC-a sam sretala u prostoru obeleženom zajedničkim političkim i intelektualnim privrženostima. Ali smo se, s obzirom na njihov kritički stav prema srpskom nacionalizmu, s jedne strane, i zvaničnu grčku poziciju u vezi sa sukobom u Jugoslaviji koja ide u prilog srpskoj strani, s druge strane, sretale/i i u prostoru uzajamnog otuđenja od „naših sopstvenih“ formi i normi nacionalne pripadnosti/socijabilnosti”.