JELISAVETA NAČIĆ (1878 – 1955)

Žene aktivne u drugoj polovini XIX veka i do kraja I svetskog rata

Prve socijalistkinje i obrazovane žene, koje su doprinele političkoj i društvenoj emancipaciji žena.
Prve žene sa univerzitetskim obrazovanjem stečenim u Srbiji ili u inostranstvu.

Otpori školovanju ženske dece u Srbiji u prvoj polovini XIX veka su bili veoma jaki. Prvi školski zakon koji je postavio osnove školskog sistema – osnovnog, srednjeg i višeg donet je 1844. godine. Predviđao je i osnivanje posebnih škola i za žensku decu. Dve godine kasnije, je doneta uredba o ženskim školama, prema kojoj su ženska deca, počev od šeste godine mogle da pohađaju trorazrednu osnovnu školu. Svaki razred je trajao po dve godine, ukupno šest godina školovanja. Osim javnih, bilo je i privatnih škola za žensku decu, koje su, pored osnovne nastave, davale i neka druga znanja.
Tek novim Zakonom o osnovnim školama iz 1882. godine, kada je ministar prosvete postao Stojan Novaković, uvedeno je obavezno šestogodišnje školovanje za svu decu (mušku i žensku).

Što se tiče višeg i profesionalnog obrazovanja, ono je otvoreno za žensku decu za vreme ministrovanja liberala Stojana Boškovića, 1880. godine. On se pobrinuo da se devojke mogu upisivati u gimnaziju, ali je njegov naslednik, konzervativac Andra Đorđević,1884. to zabranio. Da bi se ipak izašlo u susret zahtevima za obrazovanje ženske dece, Zakonom iz 1886 godine, omogućeno je formiranje trogodišnjih devojačkih škola internatskog tipa radi unapređivanja znanja stečenih u osnovnoj školi i za vaspitavanje majki i domaćica. Takođe, od 1863 postojala je u Beogradu Viša ženska škola, a znatno kasnije, devedesetih godina XIX veka su slične škole otvorene u Kragujevcu i Požarevcu. Više ženske škole, gde je školovanje produženo na šest godina i koja su dodeljivala nastavna zvanja, bile su prve srednje škole za žensku decu. Pred kraj XIX veka deo učenica ovih škola je izdvojen u ženske učiteljske škole.
Ipak, sve do osnivanja Prve beogradske gimnazije početkom dvadesetog veka, u Beogradu u gimnazijama nije bilo učenica. Ni sa univerzitetskim studijama nije išlo lako. Samo pod određenim uslovima, posle 1881 godine, bilo je omogućeno svršenim učenicama Više ženske škole da se upišu na Veliku školu, koja je imala tri fakulteta (filozofski, pravni i tehnički).
Prve dve studentkinja, koje su upisale Veliku školu u Beogradu i stekle univerzitetsko obrazovanje, bile su Kruna Dragojlović-Aćimović i Leposava Bošković.
Ipak, zbog otpora sredine, ograničavanja upisa, jedan broj ženske dece sa završenom gimnazijom je studiralo u inostranstvu i tamo steklo univerzitetsku diplomu, poput Drage Ljočić I Marije Vučetić Prite.

Jelisaveta Načić rođena je u Beogradu 1876. godine, u porodici imućnog trgovca Mihaila S. Načića.
Ona je prva žena arhitekt koja se školovala u Beogradu. Fakultet je upisala 1896. godine. Te godine je otvoren Arhitektonski odsek Tehničkog fakulteta. Diplomirala je 1900. godine kao odličan student.
Odmah po završetku studija sa 22 godine zaposlila se 1902. u Ministarstvu građevine, kao crtač-tehnički pripravnik. Državni ispit je položila 1903, ali zbog krutih propisa nije mogla da se zaposli kao arhitekta u Ministarstvu jer, kako je bilo navedeno u rešenju kojim se odbija, „...svojstvo dejstvitelnog činovnika ne mogu imati ženska lica...“ Takođe, krutim propisima žene su bile, bez obzira na kvalifikacije, prikraćene u pogledu napredovanja i manje plaćene od svojih kolega muškaraca. Zaposlila se u građevinskom odseku beogradske opštine i tu je na poslovima projektanta provela narednih šesnest godina, sve do Prvog svetskog rata.
Kao mlada arhitektica, uz poznatog arhitekte Dimitrija Leka 1901. godine, radila je na uređenju Malog Kalemegdana. Već 1903. godine samostalno je uradila projekat stepeništa sa česmom na Kalemegdanu (preko puta zgrade Francuske ambasade).
Jedna od najlepših beogradskih škola, osnovna škola kod Saborne crkve (danas škola «Kralj Petar Prvi») rađena je po projektu Jelisavete Načić iz 1906. godine. To je najvredniji objekat u njenom projektantskom radu, čime je izbila u sam vrh.
Četiri godine kasnije, 1910. godine radila je projekat za uređenje Terazijskog platoa, a 1911. kompleks radničkih stanova u ul. Đure Đakovića. Od 1912. do 1913. po njenom projektu se gradi crkva u Štimlju na Kosovu, a 1912.- crkva Aleksandra Nevskog, u srpsko-vizantijskom stilu. Prvi svetski rat prekinuo je gradnju crkve. Kasnije je nastavljena po izmenjenom projektu.
Za vreme austrougarske okupacije u Prvom svetkom ratu dobrovoljno je radila na obnovi porušenih delova Beograda. Predpostavlja se da je zbog "terazijskog slavoluka sa rodoljubivim porukama ispisanim u čast povratka srpske vojske iz balkanskih ratova, već 1916. godine bila internirana u logor Nežideru u Mađarskoj. U logoru se Jelisaveta zaljubila u poznatog albanskog intelektualca i rodoljuba, panbalkanski orijentisanog profesora Luku Lukajia. Tamo se s njim venčala i rodila devojčicu. Po izlasku iz logora, jedno vreme je živela sa roditeljima u Beogradu.
Po izlasku njenog muža iz logora, oni su otišli najpre u Skadar, a zatim u Dubrovnik. Više se nije bavila svojom profesijom i potpuno se posvetila porodičnom životu i putovanjima.

Umrla je u Dubrovniku 1955. godine.
Svi njeni objekti, koji u međuvremenu nisu srušeni su pod zaštitom države i prepoznati kao trajna kulturna dobra Beograda. Nažalost, ona je za širu javnost ostala nepoznata.

Biografiju priredila
Snežana Tabački