Žene aktivne u drugoj polovini XIX veka i do kraja I svetskog
Prve socijalistkinje i obrazovane žene, koje su doprinele političkoj i društvenoj emancipaciji žena
Prve žene sa univerzitetskim obrazovanjem stečenim u Srbiji ili u inostranstvu
Otpori školovanju ženske dece u Srbiji u prvoj polovini XIX veka su bili veoma jaki. Prvi školski zakon koji je postavio osnove školskog sistema – osnovnog, srednjeg i višeg donet je 1844. godine. Predviđao je i osnivanje posebnih škola i za žensku decu. Dve godine kasnije, je doneta uredba o ženskim školama, prema kojoj su ženska deca, počev od šeste godine mogle da pohađaju trorazrednu osnovnu školu. Svaki razred je trajao po dve godine, ukupno šest godina školovanja. Osim javnih, bilo je i privatnih škola za žensku decu, koje su, pored osnovne nastave, davale i neka druga znanja.
Tek novim Zakonom o osnovnim školama iz 1882. godine, kada je ministar prosvete postao Stojan Novaković, uvedeno je obavezno šestogodišnje školovanje za svu decu (mušku i žensku).
Što se tiče višeg i profesionalnog obrazovanja, ono je otvoreno za žensku decu za vreme ministrovanja liberala Stojana Boškovića, 1880. godine. On se pobrinuo da se devojke mogu upisivati u gimnaziju, ali je njegov naslednik, konzervativac Andra Đorđević,1884. to zabranio. Da bi se ipak izašlo u susret zahtevima za obrazovanje ženske dece, Zakonom iz 1886 godine, omogućeno je formiranje trogodišnjih devojačkih škola internatskog tipa radi unapređivanja znanja stečenih u osnovnoj školi i za vaspitavanje majki i domaćica.
Takođe, od 1863 postojala je u Beogradu Viša ženska škola, a znatno kasnije, devedesetih godina XIX veka su slične škole otvorene u Kragujevcu i Požarevcu. Više ženske škole, gde je školovanje produženo na šest godina i koja su dodeljivala nastavna zvanja, bile su prve srednje škole za žensku decu. Pred kraj XIX veka deo učenica ovih škola je izdvojen u ženske učiteljske škole.
Ipak, sve do osnivanja Prve beogradske gimnazije početkom dvadesetog veka, u Beogradu u gimnazijama nije bilo učenica. Ni sa univerzitetskim studijama nije išlo lako. Samo pod određenim uslovima, posle 1881 godine, bilo je omogućeno svršenim učenicama Više ženske škole da se upišu na Veliku školu, koja je imala tri fakulteta (filozofski, pravni i tehnički).
Prve dve studentkinja, koje su upisale Veliku školu u Beogradu i stekle univerzitetsko obrazovanje, bile su Kruna Dragojlović-Aćimović i Leposava Bošković.
Ipak, zbog otpora sredine, ograničavanja upisa, jedan broj ženske dece sa završenom gimnazijom je studiralo u inostranstvu i tamo steklo univerzitetsku diplomu, poput Drage Ljočić i Marije Vučetić Prite.
Lekarka, jedna od prvih žena koje su završile medicinski fakultet.
Rođena je u Pančevu, a tek posle mnogo borbe protiv predrasuda sopstvene porodice, dobila je dozvolu za studije medicinske nauke (1884). Fakultet je završila je u Cirihu 1893.godine. Pošto se sa doktorskom diplomom vratila kući, udala se kolegu dr Nikolu Vučetića, sa kojim je jedno vreme spect u bolnici u Šapcu, nakon čega su prešli u Beograd. Bila je članica Materinskog udruženja, predsednica Društva beogradskih žena lekara, I jedna od osnivačica Ženske stranke u Kraljevini SHS.
BEOGRADSKE DOKTORKE TOG VREMENA
Ilustrovane novine su tokom 19. Veka bile ugledni nemački časopis koji se bavio naučnim temama, obrađenim na način prihvatljiv široj publici.. U brojevima od 24. Marta 1898. I 14. Jula 1898. Objavljeni su tekstovi dr Ane Runov /Anna Ruhnow/ pod naslovom Aktivne lekarke sadašnjosti sa prigodnim fotografijama. Među njima je I pet lekarki iz Srbije: Draga Ljočić1, Poljakinja Eva Haljecka, Darinka Maletić – Banković, Marija Vučetić – Prita i Ljubica Đurić2. U njihovim biografijama istaknuta je I aktivistička nit I pored toga što taj spect biografija nije bio u prvom planu.
Dr Eva Haljecka Petković rođena je 1869., a promovisana u doktorku 1891. U Švajcarskoj i odonda uspešno praktikuje u Beogradu, kao asistentkinja u tamošnjoj bolnici. Udata je za poznatog sudiju dr Petkovića.
Dr Ljubica Đurić je je zaposlena kao pomoćni lekar u beogradskoj bolnici. Rođena je 1868, a od 1886 do 1892 studirala je u Ženevi, gde je i promovisana. Kao srpska državna stipendistkinja nastavila je studije medicine u Parizu, gde je 1893. Ponovo diplomirala3.
Dr Darinka Banković Malenić rođena je 1871. Posle šestogodišnjih temeljnih studija stekla je doktorsku diplomu u Cirihu pa je sa suprugom i kolegom dr Bankovićem nastavila praksu u Beogradu, gde je bila bolnički i opštinski lekar...“ Kako sama autorka kaže, bilo joj je teško da od velikog broja lekarki izdvoji manji broj, pri tom nije navela kojim kriterijumima se rukovodila u odabiru ličnosti o kojima je pisala. Ipak, moramo primetiti da je prikaz vrlo afirmativan za naše područje i ta činjenica mora se uvažiti kao značajna i vredna. Autorka je pored afirmativnih tekstova o ličnostima koje je izdvojila podvukla i pionirsku borbu koje su kao žene morale da vode za profesionalno i društveno priznanje. To se naročito vidi u biografijama žena sa „Balkanskog poluostva“ koje su morale da se bore sa predrasudama porodice, društva i stručne javnosti.
_________________________2Prve lekarke, Gordana Stojakovic, predavanje održano u Društvu za istoriju medicine u Vojvodini u Novom Sadu u novembru 2001.godine
3Ivana Lazović, Radmila Sujić, Women doctors in the Serbian sanitary service during the Balkan wars, Acta Medico-Historica Adriatica, Vol.5 No.1 Ožujak 2007.
Biografiju priredila
Nataša Lambić
