ŽARANA PAPIĆ (1949 – 2002)

Žene – umetnice, književnice, feministkinje i aktivistkinje u poslednjim decenijama XX veka

Jedan broj žena je poslednje dve decenije XX veka smatrao da ih javna uloga koju imaju u društvu obavezuje na iznošenje mišljenja, kritike i reakcije na sve što se ticalo slobode i prava pojedinaca i pojedinki. Počeci angažmana za neke od njih sežu u rane osamdesete godine, kada se u okviru Odbora za odbranu slobode misli i izražavanja pokreću razne inicijative protiv verbalnog delikta i za zaštitu ljudskih prava.

Neke od tih žena su devedesetih godina nastavile svoj angažman, u promenjenim okolnostima, kao osnivačice ili aktivistkinje Civilnog pokreta otpora, te učestvovale u svim antiratnim manifestacijama i mirovnim akcijama u Beogradu.

Bilo je i žena koje su delovale u okviru Beogradskog kruga, čije su se sesije održavale od 1992. do 1995. godine. Beogradski krug je postao sinonim za tzv. Drugu Srbiju, što je značilo Novu, Drugačiju, Različitu, Paralelnu Srbiju. Termin je korišćen radi preciznog razgraničenja od nacionalističkih, populističkih i, pre svega, militarističkih opcija tadašnjeg režima i opozicije.

Žarana Papić je rođena u Sarajevu u porodici revolucionara. Njen otac Radovan, rodom iz Bileća, bio je pokretač ustanka u Hercegovini 1941. godine, a majka Milena partizanska ilegalka. Kad je imala šest godina sa porodicom se preselila u Beograd, gde je završila osnovnu školu i gimnaziju. Žarana je maturirala kao đak generacije u Petoj beogradskoj gimnaziji.
Posle velikih studentskih protesta 1968. godine, upisala se na Filozofski fakultet, na katedri za sociologiju. Diplomirala je 1974. godine.

Kao diplomirana sociološkinja Žarana se prvi put upoznala sa savremenom feminističkom teorijom na Konferenciji hrvatskog sociološkog društva u Portorožu 1976. Iste godine je prisustvovala prvom kursu Ženskih studija organizovanom u Inter-Univerzitetskom centru u Dubrovniku. To je definitivno opredelilo za feminizam, za borbu sa predrasudama, licemerjem i nepravdom.
U to vreme je ona pripadala krugu mladih ljudi, oko Studentskog kulturnog centra, ondašnjoj najznačajnijoj instituciji alternativne kulture i kultnog mesta obrazovanih ljudi. 1978. godine, upravo u SKC –u se održava prva međunarodna feministička konferencija u isočnoj Evropi pod nazivom Drug/ca - žensko pitanje, novi pristup? Žarana je bila jedna od organizatorki tog skupa. Konferencija je kritički preispitivala dominantan sistem, omogućila osnivanje jezgra grupe feminističkih teoretičarki i aktivistkinja u Jugoslaviji i predstavljala početak feminističke kritike patrijarhata u socijalizmu.

U Studentskom kulturnom centru je radila i na mnogim drugim projektima u njegovo zlatno doba: tribine, umetnički projekti, prevođenje. 1978. godine je prihvatila posao urednice Studentskog izdavačkog centra, gde su izdavane knjige koje niko nije hteo da štampa. Izdali su, između ostalog, knjigu Marks u stripu, koja je bila razgrabljena.
Zajedno sa Lydijom Sklevicky iz Zagreba, Žarana je 1983. godine uredila knjigu Antropologija žene, prvu te vrste u Jugoslaviji.

Sa temom Feministička kritika sociologije, magistrirala je 1986. na Odeljenju za antropologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Tri godine kasnije, 1989. rad je objavljen pod nazivom Sociologija i feminizam. Iste godine Žarana je postala asistent na predmetu socijalna antropologija, na Odelenju za sociologiju.

Polovinom devedesetih je doktorirala sa tezom: Dijalektika pola i roda - priroda i kultura u savremenoj socijalnoj antropologiji, nakon čega je dobila mesto docenta na istoj katedri. Predavala je socijalnu i kulturnu antropologiju i studije roda, kao izborni predmet. Doktorat je objavljen 1997. godine, pod nazivom Polnost i kultura: telo i znanje u savremenoj antropologiji.
Krajem osamdesetih, jača populizam u Srbiji. Žarana Papić pripada onom manjem broju intelektualaca koji su odbacili rat, nacionalizam i etnizaciju politike te podigli glas protiv Miloševićeve diktature. Ona daje doprinos feminističkom razumevanju prirode konflikta koje su besneli u bivšoj Jugoslaviji, pišući članak o vezi nacionalizma, patrijarhata i rata.

Žarana je tih godina često putovala i bez problema uspostavljala komunikaciju na svim meridijanima. Veze ustanovljene još mnogo pre ratova na tlu Jugoslavije, postale su snažnije, dublje i pomogle joj da shvati koliko je pitanje feminizma u stvari prvorazredno političko pitanje. Vukovar, Sarajevo, Tuzla, Mostar, bila su neka od mesta koja je posećivala, noseći, toplinu, prijateljstvo, razumevanje.

Sa još sedam žena je 1992. godine osnovala Beogradski centar za ženske studije, kao alternativno mesto za ženske intelektualne i antiratne aktivnosti. U Centru je predavala antropologiju roda.
Podržavala je osnivanje grupe za promociju ženskih političkih prava Glas razlike (2000 godine); učestvovala u antiratnim protestima i aktivnostima Žena u crnom; podržavala je Autonomni ženski centar protiv seksualnog nasilja kao i gej i lezbejski pokret u Srbiji. Predavala je i na Alternativnoj akademskoj obrazovnoj mreži, koja je predstavljala alternativu Univerzitetu pod kontrolom Miloševićeve vlasti.
Pre smrti je objavila tekst pod naslovom Bosanke, Albanke i Romkinje su naše sestre: Feministička politika u Srbiji.

U proleće 2002. godine, nakon majčine smrti, Žarana je poslednji put putovala u okviru projekta Balkanske žene za mir. Po povratku, iste godine, umrla je iznenada u svom stanu.

Žarana Papić je bila jedna od pionirki feminizma, koja je dala izuzetan doprinos, ne samo feminističkoj teoriji, već i aktivizmu, boreći se za ravnopravnije i pravednije društvo.

Biografiju priredila
Snežana Tabački