Staša Zajović
Svuda u svetu žene su tokom celokupne istorije bile izložene zloupotrebi, kako u miru tako i u ratu. Instrumenti i oblici manipulacije nisu uvek isti. Št se tiče bivše Jugoslavije, zloupotreba žena je bila institucionalizovana između drugog svetskog rata u Hrvatskoj i BiH. Militarizacija jugoslovenskog društva odvijala se u celokupnom posleratnom periodu, ali izbijanjem ovih poslednjih ratova prožima sve sfere društvenog i političkog života; ukratko, militarizacija prožima svakodnevni život.
Seksizam, nacionalizam i militarizam se prepliću, ugrožavajuci žene u svim novostvorenim državama bivše Jugoslavije danas. Nacije-države su zasnovane na dominantnoj ulozi nacionalističkih oligarhija, marginalizujući ili isključujući sve one koji/e su različiti/e u etničkom, ideološkom, verskom, seksualnom pogledu. Stvaranju ovakvih država etničkog fundamentalizma prethodila je uporna i dugotrajna propaganda, čije je ishodište u bivšoj Jugoslaviji rat.
ČIŠĆENJE
U bivšoj Jugoslaviji iskustvo je pokazalo, pre svega, da etničko čišćenje nije posledica, već jedno od osnovnih ciljeva rata; da nacionalističko-militarističke oligarhije vode rat protiv civilnog stanovništva, naročito protiv etnički mešovitog stanovništva.
Navešću nekoliko primera etničkog i drugih oblika čišćenja u ovom ratu, zločine počinjene od strane država koje poučavaju na mržnji prema Drugom sve do istrebljenja; a ti Drugi su, pre svega, žene.
1. SILOVANJE U RATU - Silovanje, kao oblik kolonizacije ženskog tela, bilo je iskorišćeno kao instrument za osvajanje "neprijateljske" teritorije. Ratnička logika osvete i zastrašivanja "neprijateIja" sprovodena je vrlo efikasno putem masovnog silovanja. Telo žena, kao ratni plen, postaje teritorija čije se granice šire preko "rađanja sinova neprijatelja" ("u trbuhu nosiš neprijatelja koje ćete jednog dana ubiti"). Silovanje u ratu služi i kao instrument razdvajanja žena, posebno na etničkoj osnovi.
2. ČIŠĆENJE ETNIČKI MEŠOVITIH TERITORIJA - Najžešće vojne operacije tokom ovih ratova vođene su upravo na područjima na kojima je procenat etnički mešovitog stanovništva bio najviši. U te svrhe, zaraćene strane primenjivale su vojnu strategiju "čišćenja terena", tj. proterivanje stanovništva
druge nacionalnosti.
3. ČIŠĆENJE MEŠOVITIH BRAKOVA - U bivšoj Jugoslaviji (22 miliona stanovnika) preko dva miliona dece rođeno je u mešovitim brakovima; oko sedam miliona osoba ima u porodici nekog/neku iz druge nacije. Žene u mešovitim brakovima trpe dodatno nasilje. Prvo, porodično nasilje je drastično poraslo u takvim brakovima; žene su žrtve brojnih zloupotreba. Drugo, procenat razvoda u mešovitim brakovima dvostruko je porastao. Treće, mnoge zemlje tzv. prvog sveta iseljeničke vize izdaju isključiivo osobama koje žive u "mešovitim brakovima", legalizujući time i praksu etničkog čišćenja.
4. KULTURNO ČIŠĆENJE - Sa ciljem da se izbriše čak i sećanje na zajednički život, skoro celokupno multietničko kulturno nasleđe eliminisano je iz školskih udžbenika, iz mas-medija, iz knjižara. Posledica toga je i činjenica da je danas u Beogradu teško čuti - osim jezika koji danas zovu srpskim - neke od skoro dvadeset jezika koji su bili u upotrebi u bivšoj Jugoslaviji. Možda nove generacije neće ni saznati da su do samo pre pet godina na beogradskim tržnicama u
velikom broju Albanci prodavali svoje proizvode. Sada se taj jezik više ne čuje na istim tržnicama. Štaviše, čak se i izbeglice srpske nacionalnosti više ne usuđuju da glasno govore na javnim mestima, jer njihov drugačiji akcenat izaziva odbojnost kod većine.
5. IDEOLOŠKO ČIŠĆENJE - Tzv. unutrašnji neprijatelji/ice ili "izdajnici/e" smo mi - antinacionalistkinje, pacifistkinje, feministkinje. Kako u Srbiji, tako i u Hrvatskoj izložene smo stalnim napadima u medijima, uznemiravanjima od strane policije, pa i fizičkim napadima od strane "nepoznatih osoba". Žene su izložene pritiscima i napadima čak i zbog ideološkog izbora muža, oca, brata.
6. ABORTUS KAO ČIŠĆENJE - Popularni naziv za abortus u našoj zemlji je - čišćenje. U okolnostima u kojima fetus zadobija i etničku vrednost, čišćenje terena na ratištu i čišćenje tela žene poprimaju karakter vojne operacije: "Očistiti tela žena silovanih u ratu koje u utrobi nose fetus neprijatelja" isto je što i očistiti "neprijateljski" teren.
Drugo, dvojna populaciona politika (antinatalitetna i pronatalitetna) u nacijama - državama ima karakter čišćenja. Na primer, za žene većinske, srpske nacije srpski parlament predlaže ograničenje prava na abortus, dok ženama manjinskih naroda (albanskog, turskog, romskog) "velikodušno" preporučuju abortus.
Od početka rata, sve zaraćene strane vrše zloupotrebu žena. Država, nacionalistička ideologija, regularne armije, paravojne formacije manipulišu ženama na razne načine. Navešću samo neke od slučajeva:
1. POKRET MAJKI - Jula 1991, u Beogradu, tražeći povratak svojih sinova sa ratišta, viže stotina majki prekinulo je parlamentarno zasedanje. To je bio oblik civilnog protesta i protiv zloupotrebe reproduktivnih prava žena od strane države, nacije, armije, političkih partija. Pokret majki se pretvorio u pravu noćnu moru za militariste. Međutim, ubrzo su "majke" bile izložene raznim vidovima političkih manipulacija i čak postale instrument srpske i hrvatske nacionalističke propagande. Naravno, bilo je veoma lako zloupotrebiti ranjivost majki čiji su sinovi bili izloženi životnoj opasnosti. Uopšte uzev, žene se u takvim okolnostima razdiru između "patriotskih" osećanja i želje da spasu sinove.
2. ZLOUPOTREBA ŽENA PREKO NASILNE MOBILIZACIJE MUŠKARACA - Država računa na to da se žene moraju brinuti o emotivnim potrebama muškaraca-vojnika. Žene su primorane da se brinu kako o muškim srodnicima koji odbijaju da idu na front, tako i on ima koji to prihvate. Veoma često, posebno u periodima masovnih nasilnih mobilizacija muškaraca, žene skrivaju muške srodnike; podržavaju ih da dezertiraju; često preuzimaju emotivnu odgovornost za politički izbor muških srodnika da dezertiraju. Istovremeno, žene su vrlo često žrtve nasilja koje nad njima vrše ti isti muški srodnici.
3. ŽENE SPREČAVAJU KONVOJE HUMANITARNE POMOĆI - Sve zaraćene strane, preko lokalnih vlasti, organizuju i huškaju žene - posebno u seoskim područjima - da spreče prolaz konvoja humanitarne pomoći koja je namenjena "neprijateljskoj" strani.
4. ZLOUPOTREBA ŽENA IZBEGLICA
U Srbiji ima oko pola miliona izbeglica - od toga su 85% žene i deca. Žene izbeglice nesrpske nacionalnosti a posebno ako su im i muževi iste takve, izloženi su neprestanom maltretiranju: pretnjama da će biti nasilno mobilisane, neke od njih su nasilno vraćene na područja odakle su bile proterane iako se ista sad nalaze pod srpskom kontrolom. Žene iz mešovitih brakova trpe nasilje jer ne mogu da se "opredele" na koju stranu da krenu: ili u državu vlastitog etničkog porekla ili u državu muža čije ime nosi ali ne i običaje ili dijalekt. Nasuprot tome, muškarci, uglavnom. takvih dilema nemaju: oni idu u državu svog etničkog porekla.
5. SEKSUALNA ZLOUPOTREBA – U mnogim ratnim područjima, pored silovanja, žene su izložene i NASILNOJ PROSTITUCIJI. Žene etničkog porekla drugačijeg od većinskog, često su primorane da služe i zabavljaju civile ili vojnike, bilo u zatvorima, vojnim bordelima, ili noćnim barovima.
SEKSUALNA TRGOVINA -
U bazama UN, kao što je bio slučaj sa onom u Pančevu, žene su bile dovodene čak iz Ukrajine da rade u noćnim barovima isključivo za potrebe vojnika UN (logistička sekcija). Žene su bile izložene totalnoj kontroli, morale su da se ponašaju po strogim pravilima, vize su im odobravane samo na tri meseca.
SILOVANJE OD STRANE RATNIH VETERANA -
To je rasprostranjena praksa, kako u javnoj tako i privatnoj sferi. Ratni veterani su postali silovatelji broj jedan u Srbiji. Ratno iskustvo im je dalo "zeleno svetlo" da nekažnjivo siluju i van ratišta.
6. KUPOVINA SOCIJALNOG MIRA PREKO BESPLATNOG RADA ŽENA I "MATERINSKE" ULOGE
U Srbiji nista ne funkcioniše, beda se ubrzano širi, kao i nezaposlenost... državna propaganda fabrikuje ulogu majke kao žrtve i herojke u isti mah, računajuci na "bezuslovnu požrtvovanost" i "majčinsku brigu i ljubav". Žene su te koje stoje u redovima za hranu, žene pružaju emotivnu i moralnu podršku onima koji je okružuju, žene se dovijaju kako da ishrane porodice skoro ni od čega. Naravno, država podstiče lik "majke hrabrosti" za kupovinu socijalnog mira ugroženog ratom, embargom bedom.
7. ZLOUPOTREBA REPRODUKTIVNIH PRAVA - U nacionalističko-militarističkom društvu kao što je ovo u Srbiji, nasilna mobilizacija muškaraca odvija se uporedo sa materinskom mobilizacijom. U prvoj fazi ovog procesa ženama srpske nacionalnosti dodeljuje se uloga "spasiteljki nacije od izumiranja" zbog niske stope nataliteta; ženama manjinskih naroda sa visokom stopom nataliteta traži se da smanje istu.
U drugoj fazi ovog procesa od žena se traži da rađaju sinove "za odbranu nacionalne bezbednosti", to jest, kao topovsko meso za rat sa drugim narodima. U Srbiji, kako država tako i crkva vrše represiju nad seksualnošću žena, svodeći ih isključivo na ulogu produžavateljki nacije.
8. ŽENE-ŽRTVE ZLOUPOTREBA OD STRANE MEDIJA - Znamo je da od kraja 1992. godine silovanje žena u ratu u bivšoj Jugoslaviji bilo hit tema umedijima. Žene-žrtve seksualnog nasilja su izložene užasnoj eksploataciji medija; lansiran je "lik žrtve" koja mora da ispuni određene kriterijume i očekivanja. Ukratko, žene trpe brojne traume od strane medija, kako lokalnih tako i međunarodnih.
9. ZLOUPOTREBA ŽRTAVA OD STRANE HUMAMTARNIH ORGANIZACIJA
Mnoge od njih tretiraju žrtve rata, posebno izbeglice, kao pasivne objekte i primateljke milosrđa. Prema tim "dobročiniteljima/kama" žrtva treba uvek da bude zahvalna, ponizna, da izaziva sažaljenje, da kod "dobročinitelja/ljki" budi potrebu za "zaštitom".
Praksa viktimizma i paternalizma predstavlja još jedan oblik opresije i seksizma u vremenima rata.
MI SE SUPROTSTAVLJAMO:
Mi, Žene u crnom protiv rata, iz Beograda, smo odlučile da transformišemo naš bes i naše ogorčenje u akciju. Stoga je:
- Naš ženski otpor ratu vidljiv;
- Naš otpor nije deo "prirodne ženske uloge", već svesni politički izbor
- Naš vidljivi, permanentni, nenasilni otpor (od oktobra 1991) je i poruka srpskom režimu - "Ne govorite u naše ime, mi govorimo u svoje ime"; Mi odbijamo da budemo taoci i talkinje militarističkog režima; Mi izrazavamo našu neposlušnost državi, naciji, vojsci... Mi odbijamo da naša pomoć žrtvama rata bude svedena na karitativnu dimenziju. Nastojimo da sa izbeglicama ne komuniciramo samo preko patnje, već preko ženske solidarnosti i energije, podstičući samopoštovanje i autonomiju žena;
- Mi imamo poverenje u žensku solidarnost, kako sa našim sestrama sa celokupnog jugoslovenskog geografskog prostora, tako i Evrope i sveta pletemo mreže solidarnosti i neznosti uprkos preprekama nametnutim od strane režima.
(Ovaj rad je pročitan na Konferenciji ONU - nevladine organizacije - o stanovništvu i razvoju, u Kairu, septembra 1994. Pored ovog rada. na istom skupu sam priložila i znatno opširniji rad, na španskom i engleskom - "Sobre la guerra elpariryel nacionalismo"/"War, birth, nationalism" / "0 ratu, rađanju i nacionalizmu")
