Mislim da možemo reći da se danas sintagma „ženska solidarnost“ tumači na najmanje dva načina:
- esencijalistički, koji zahteva solidarnost sa svim ženama, a na osnovu proste biološke činjenice da pripadamo ženskom polu. Iz takvog razumevanja ženske solidarnosti proizilazi angažman koji je sa jedne strane usmeren na „osnaživanje žena“ (psihosocijalna podrška), a sa druge strane se fokusira na pravne sisteme država zahtevajući jednak zakonski tretman za oba pola. Iako ovo tumačenje imenuje patrijarhat kao odgovoran za neravnopravan položaj žena, on najčešće ne uzima u obzir svu složenost društvene stvranosti koju današnji patrijarhat kreira; naše klasne razlike, identitete kao što su nacionalni, verski, rasni, a koji su već sto godina ključni izgovori za represiju i vođenje ratova. Ne uzimajući u obzir sve naše razlike i različitosti, a samim tim i sve mehanizme kojima patrijarhat drži žene ( kao i muškarce) pod kontrolom, esencijalističko tumačenje ženske solidarnosti ne poseduje instrumente kritike kapitalističkog patrijarhata, a samim tim, ne poseduje ni snagu za ostvarivanja solidarnosti koja bi razgradila složen patrijarhalni sistem.
- kritički, koji pokušava da zahvati svu složenost patrijarhata i da prepozne sve oblike i mehanizme dominacije i eksploatacije koju on proizvodi. Baveći se konkretnom ženom ( njenim realnim socijalnim i ekonomskim položajem, ali takođe i simboličkim poretkom, odnosno, važećim vrednosnim sistemom u kome konkretna žena živi) kritičko razumevanje „ženske solidarnosti“ na prvom mestu razotkriva sve tačke represije u kojima se jedna žena može naći (klasa, nacija, vera, rasa, etička i politička uverenja, seksualna orjentacija i sl.) i pokušava da ponudi odgovore na svaki od tih problema. Angažman zasnovan na takvom razumevanju ženske solidarnosti se ne zaustavlja na zahtevu institucionalnog priznavanja ravnopravnosti žena i muškaraca. Naprotiv, kritički pristup kritikuje institucije kao takve ( državu) kao i preovlađujući sistem vrednosti zasnovan na kompeticiji i nasilju (društvo). Ženska solidarnost u tom slučaju premašuje solidarnost sa ženama, i uključuje solidarnost sa svim obespravljenim i marginalizovanim. No, ukoliko se postavi pitanje zašto govorimo baš o „ženskoj solidranosti“, a ne samo o „solidarnosti“ koju je proklamovala levica još u XIX veku, mislim da možemo govoriti o razlici koja podrazumeva sa jedne strane budnost feministkinja da prepoznaju sve tačke represije (koje naši drugovi levičari nisu uzimali u obzir, jer su im delovale odveć banalno, kao što je npr. emotivna eksploatacija žena u partnerskim odnosima), a sa druge strane - način iskazivanja ženske solidarnosti koji se ne završava u pukom formalizmu, već pokušava da ostvari punoću naših međusobnih odnosa ( i politički, i emotivno).
Dakle, ženska solidarnost u praksi Žena u crnom, zasnovana je na etičkim i političkim vrednostima koje delimo, a ne na biološkim činjenicama. Feminsitička etika brige, kao i feministička etika odgovornosti, leže u osnovi našeg političkog angžamana koji kao patrijarhalne obilike represije prepoznaje militarizam, nacionalizam, klerikalizam/fundamentalizam, homofobiju i neoliberalni imperijalizam (globalizam).
Podsetila bih da feminnistička etika brige razgrađuje patrijarhalne matrice uloge žene u kojima ona mora isključivo da brine o svojim muškim srodnicima. Feministička etika brige, dakle, ne odbacuje ideju brige o drugima, ali mi nudi slobodu da izaberem o kome ću brinuti, mimo naredbi patrijarhata. Feministička etika odgovornosti razgrađuje kaptilastičke matrice samodovoljnosti ( ili egoizma) jedne države, jedne nacije, i uloge građana i građanki u istim. Odnosno, feministička etika odgovornosti razgrađuje slepu pripadnost i lojlanost državi i naciji, ali i veri, rasi, klasi, i nudi mi mogućnost da sama definišem svoju zajednicu, kao i da se kritički, odn. odgovorno odnosim prema zajednicama koje me prisvajaju mojim rođenjem (država, nacija, religija i sl.)
Iz takve etike izrasta politički angažman Žena u crnom koji konkretizuje značenje i praksu ženske solidarnosti. Feminizam je prepoznao da su direktni proizvod patrijarhata danas militarizam i nacionalizam, zato je politički angažman Žena u crnom antimilitaristički i antinacionalistički. U slučaju antimilitarističkog angažmana osim očigledne solidarnosti sa onima koji su žrtve rata na bilo kojoj tački planete, ženska solidarnost se ogleda u stvaranju alternativne kulture mira, nenasilnih odnosa. Isto tako, ženska solidarnost u tom slučaju znači i nelojalnost militantnim strukturama u svojoj državi i u svom društvu.
No, u ovom trenutku, za mene kao aktivistkinju Žena u crnom iz Srbije, antinacionalistički angžman je najvažniji. Moja realnost je da živim u agresorskoj državi kojoj je nacionalni identitet, i navodna ugroženost srpske nacije, bila izgovor da vodi jednu hegemonu politiku i da proizvede nekoliko ratova na teritoriji bivše Jugoslavije. Antinacionalistički angažaman u tom slučaju podrazumeva moju nelojalnost naciji koja me prisvaja, nelojalnost svojoj državi. Jer, ukoliko je moj etički princip da brinem o drugima (što je zapravo produbljenje najstarijeg i univerzalnog moralnog zakona „ne ubij“) kao i da sam samosvesna, odgovorna osoba koja u svakom trenutku želi da razlikuje dobro od zla, tada me nikakav „viši cilj“, „nacionalni interes“, „državni interes“ ne može naterati da učinim zlo. I korak dalje koji činim, a na osnovu ovih etičkih principa, jeste već pomenut antinacionalistički angažman koji znači odbijanje i svih romantičnih predstava o naciji, predstava koje su zapravo jednako opasne kao i one otvoreno šovinističke. Ovi politički i etički principi koje sam prihvatila od Žena u crnom, takođe me obavezuju da se u Srbiji neprestano suprotstavljam glorifikaciji zločinaca koji su u moje ime vodili rat i vršili zločine.
Sa druge strane, antinacionalistički angažman podrazumeva internacionalizam, odnosno, solidarnost sa ženama i muškarcima druge nacije, drugih država. Dakle, odbijajući slepu lojalnost naciji, odbijam i sve predrasude vezane za druge nacije, i moja ženska solidarnost u tom slučaju znači da se povezujem sa svim ženama sveta, uvažavajući naše različitosti, ali insistirajući na vrednostima za koje duboko verujem da su univrezalne i da su jedini odgovor sveprisutnom nasilju. To onda znači da ja, kao feministkinja i aktivistkinja u Srbiji, pružam podršku žrtvama koje je stvorila moja vlast, podršku žrtvama koje su druge nacije i vere. To znači da skupa sa njima pratim suđenja ratnim zločincima, da im „odlazim na noge“, da ih čujem, da pokušamo skupa da stvorimo drugačiji prostor, drugačije vrednosti. Da skupa sa njima neprestano podsećam da su zločini počinjeni, i da skupa sa njima zahtevam pravdu.
Oblici patrijarhata koji su ovde pobrojani (militarizam, nacionalizam i sl.) ukoliko se prihvate bez preispitivanja, kao naša sopstvena uverenja, jesu prepreke ženskoj solidarnosti. Nacionalizam zahteva od žena lojalnost zasnovanu na etničkoj pripadnosti i time razdvaja žene. Ukoliko prepoznamo nacionalizam (militarizam, klerikalizam, fundamentalizam) kao ono što nas razdvaja, i ono što nam se lažno prikazuje kao naša emancipacija ( dok zapravo nacionalizam negira ženama pravo na izbor, on je pretvara u mašinu za rađanje članova nacije, etničke grupe, u stvar koja pripada muškarcu) tek tada možemo preskočiti granice koje nam postavlja isti taj nacionalizam, i stvarati istinski solidaran svet. Da je odbijanje svih oblika patrijarhata uslov ženske solidranosti pokazuje upravo praksa Žena u crnom, kao i savezi i koalicije koje su ostvarile na Balkanu, ali i po celom svetu.
Marija Perković
