BETA VUKANOVIĆ (1872 –1972)

Žene koje su se afirmisale između dva svetska rata

Žene koje su bile pionirke u pojedinim oblastima kuture i nauke

Početkom 20. veka su žene u Srbiji stekle pravo na sve vidove obrazovanja, kao i pravo na rad. Bilo je to praćeno otporima patrijarhalne sredine, pa one i nadalje nisu ostvarile neka druga građanska prava, niti političku emancipaciju, ali su obrazovanjem postepeno osvajale prostor u svetu muškaraca.
Žene sa fakutetskim diplomama su 1927. godine, u Beogradu formirale Udruženje univerzitetski obrazovanih žena sa ciljem da se bori za opšta prava žena (lična i politička), ali i za profesionalne interese univerzitetski obrazovanih žena. Udruženje je delovalo do 1946. godine.
Među prvim ženama koje su predstavljale modernu elitu između dva svetska rata i bile pionirke u nekim oblastima kulture i nauke, nalaze se, između ostalih, Draga Spasić, Beta Vukanović, Maga Magazinović, Anica Savić – Rebac i Ljubica Marić. Neke od njih su učestvovale i u radu Uduženja.

Slikarka, začetnica umetničke karikature u Srbiji, pedagoškinja, jedna od osnivačica umetničkog udruženja "Lada".

Rodila se u Nemačkoj, kao Babet Bahmajer. Slikarstvo je učila u Minhenu i Parizu, gde se udala za kolegu Ristu Vukanovića¹. Po svom dolasku u Beograd, u kom je tek nekoliko godina ranije uvedena električna struja i u kom su slikarske izložbe bile izuzetno retke, priredila je, zajedno sa Ristom Vukanovićem i Simeonom Roksandićem, svoju prvu izložbu, u septembru 1898.godine, u Sali Narodne skupštine. Do tada su slikari, obično, izlagali po jednu svoju sliku u izlozima gradskih radnji, vrlo retko u Građanskoj kasini ili Narodnoj skupštini, jedinim izložbenim prostorima u gradu.

Izložbi je prethodilo svečano otvaranje, što je bila prava retkost, na kom je govorio Mihailo Valtrović, akademik i upravnik Narodnog muzeja, najduže o njenim radovima. Na izložbi je bio i kralj Milan Obrenović, koji je umetnike pozvao da izlažu na dvoru, što su prihvatili/a 1900.godine.Od novca kojim je kralj Milan otkupio sliku Riste Vukanovića “Dahije”, kupili su zemljište za kuću u Kapetan Mišinoj br 13.
"U kafani", pastel (1900.)

Kraljevska umetnička škola, koju su osnovali Risto i Beta Vukanović, nastala je nakon što su, 1900.godine, od Kirila Kutlika nasledili Prvu srpsku slikarsko-crtačku školu. Vukanovići su školu uselili u svoju kuću u kapetan Mišinoj 13, koju je projektovao Milan Kapetanović, projektant jugoslovenskog paviljona na Svetskoj izložbi u Parizu. U njoj su bila četiri ateljea, imala je veliku terasu i bila prilagođena svojoj novoj nameni. Najlepša je bila fasada kuće, koju je oslikala Beta Vukanović. Iznad glavnog ulaza u kuću stajala je kompozicija Tri muze. Bila je to prva rukom oslikana fasada u Beogradu.

Impresionistkinja, učila je mlade slikare/ke da putu, slikaju u prirodi, osluškuju prirodu “pod vedrim nebom”/plain air. Slikala je isključivo po modelu, izražajne, živopisne portrete i mrtvu prirodu, najčešće cveće. U slikarstvo Srbije je unela mnoge likovne vrste i pojave koje pre nje nisu postojale ili nisu bile primetne, nove tendencije s kraja XIX veka.Njene najranije slike nose sve odlike minhenskog plenerizma, da bi pred prvi svetski rat dostigle impresionističku atmosferu. U svom slikarskom opusu neguje predeo, portret, akt, kompoziciju - u tehnici ulja, pastela i akvarela.

Ostavila je preko 500 humorističkih portreta ličnosti iz beogradskog političkog, kulturnog i umetničkog života. Tokom studija objavljivala je karikature u satiričnim časopisima, ali je tek u Srbiji počela ozbiljnije da se bavi ovom formom. Na IV izložbi Društva „Lada“( Beograd, 1910.) već je izložila 60 svojih karikatura. Vremenom je izradila karikature najistaknutijih političkih, kulturnih i vojnih ličnosti Beograda

iz prve decenije XX veka.Poslednja karikatura bio je Autoportret iz 1954.godine. U fondu Narodnog muzeja čuva se 60 njenih karikatura.

Preživela je četiri rata, kao bolničarka i asistentkinja lekarima, zbog svog znanja svetskih jezika. Tokom Prvog svetskog rata, izbegla je iz zemlje, ali se, posle muževljeve smrti, vratila. Zbog njenog porekla, predstavnici nemačkog Trećeg rajha su joj ponudili saradnju i članstvo u organizaciji “Kulturbund”, ali je ona to odbila. Slikala je do kraja života u svom ateljeu, u zgradi Kolarčevog narodnog univerziteta.

Biografiju priredila
Nataša Lambić