DESANKA ANĐELKOVIĆ (1889 – 1967)

Žene koje su se afirmisale između dva svetska rata

Žene u Španskom građanskom ratu, studentkinje, antifašistkinje, sindikalistkinje i partijske aktivistkinje

U Španskom građanskom ratu, između 1700 levičara iz Jugoslavije bilo je dvadesetak žena među kojima su bile: Marija Baš Reves, Marija Šneman, Kornelija Sende Popović i Tereza Kučera, iz Vojvodine.
Takođe i žene koje su stasavale u radničkom, omladinskom i studentskom pokretu počele su da rade na oživljavanju ženskog revolucionarnog pokreta, poput Desanke Anđelković Cvetković ili kao Radojka Lakić, učestvovale u sindikalnom organizovanju i partijskom radu.

Proslave 8 marta, pre početka Drugog svetskog rata obeležile su štrajkovi i demonstracije za političku i ekonomsku ravnopravnost žena. U demonstracijama, kada je policija i pucala na demonstrante, 1939. godine bilo je više teško ranjenih i poginulih među kojima i studentkinja Bosa Milićević.

Profesorka matematike, feministkinja, levičarka i aktivistkinja u komunističkom i radničkom pokretu

Radničkom pokretu Srbije prišla je 1905. godine. Aktivno je učestvovala u radu Srpske socijaldemokratske partije (članica od 1908.godine) i Socijalističke radničke partije Jugoslavije (Komunističke partije) od 1919.godine.
Bavila se agitaciono propagandnim radom među ženama, učestvovala u organizaciji zborova i predavanja, i posebno u kućnoj agitaciji, koja je bila izuzetno prisutna u Srbiji. Držala je i predavanja o uzrocima bede radnika/ca i o aktuelnim temama, kao što je predavanje o položaju ruske žene (novembar 1919.), a uređivala je i list "Jednakost".
Aktivno je radila u organizaciji žena i u dečijoj grupi "Budućnost" u Beogradu. Ovakve grupe, u koje su primana deca radnika/ca od 6 do 15 godina, postojala su u Srbiji, Makedoniji, Bosni i Hrvatskoj. Za rad sa decom bile su zadužene mahom žene, iskusne partijske aktivistkinje. Rad dečijih grupa imao je prevashodno vaspitno-obrazovno obeležje i propagandni karakter – deci su objašnjavane ideje za koje se bori radnička klasa i Komunistička partija. 1920.godine postojalo je oko 20 dečijih grupa. Desanka je 1919.godine ovakvu grupu obnovila u Beogradu, do kraja godine imala je 100 članova/ca. Radila je sa decom na opštem obrazovanju, socijalističkom vaspitanju i na kulturno umetničkom radu. Uređivala je dečiji list "Budućnost", koji je pokrenut u cilju vaspitavanja radničkog podmlatka. Prvi broj je izašao 1. februara 1920.godine, u 3000 primeraka, a sledeći već u 5000.
Crvena pomoć je bila organizacija radničke klase koja se, u periodu od 1921.do 1941.godine bavila pružanjem pravne, novčane, zdravstvene i svih drugih vrsta pomoći političkim zatvorenicima, žrtvama policijskog i državnog terora i njihovim porodicama. Počela je sa radom 1921.godine, kada je Lenjin uputio apel za pomoć gladnima, 1922.godine se orijentisala na pomoć radnicima kapitalističkih zemalja, a 1924.godine je prerasla u Međunarodnu crvenu pomoć. U Jugoslaviji je delovala od 1922.godine.
Desanka je bila sekretarka Centralnog odbora Crvene pomoći Jugoslavije (od 1923.) pa je, zbog rada u toj organizaciji, uhapšena 1925.godine. U nedostatku dokaza je oslobođena, nakon čega je nastavila sa ilegalnim radom.
Kao delegatkinja Centralnog sindikata žena učestvovala je na Vukovarskom kongresu KPJ (1920.) i na IV kongresu KI (1922.).
U jesen 1923.godine, učestvovala je u pokušaju da se oživi ženski revolucionarni pokret. Od avgusta 1923.godine, bila je sekretarka Centralnog sekretarijata žena Nezavisne radničke partije Jugoslavije (NRPJ), koja je, kao legalna organizacija, trebalo da ilegalnoj KPJ omogući širu aktivnost i povezivanje sa radnicima/cama. Glasilo NRPJ "Radnik" omogućilo je organizovaniji rad među ženama.
Posle donošenja Obznane i Zakona o zaštiti države (1921.) aktivistki/kinje KP su se, kroz legalne organizacije, uključivali u društveno-politički život i širili/e svoje ideje. Mnoge komunistkinje su se uključile u rad društva "Ženski pokret", koji se zalagao za društvenu ravnopravnost žena u postojećem društvenom poretku. Desanka je sarađivala u listu "Ženski pokret" i učestvovala aktivno u radu ove organizacije, između ostalog i u osnivanju Alijanse feminističkih društava, u septembru 1923.godine. Postavljena je za potpredsednicu Izvršnog odbora Alijanse, koja se zalagala za ravnopravnost žene u svim oblastima života.

Nismo uspele da dođemo do podataka o tome šta se sa njom desilo tokom Drugog svetskog rata i nakon njega. Prema nekim izvorima, nalazi se u registru osoba koje se pominju u upisnim knjigama Banjičkog logora, ali je preživela.

Biografiju priredila
Nataša Lambić