KATARINA IVANOVIĆ (15. V 1817-22. IX 1882)

Žene aktivne u drugoj polovini XIX veka i do kraja I svetskog rata

Prve žene koje su stupile u javni život sredinom XIX veka

Početkom XIX veka, u Srbiji ima sasvim malo školovanih žena. One dolaze uglavnom iz Vojvodine i unose zapadne običaje i zapadnu kulturu. Prve žene koje izlaze na javnu scenu ondašnje Srbije su uglavnom Vojvođanke koje su se školovale napolju. Neke od njih, poput Marije Milutinović-Punktatorke, po dolasku u Beograd uvode običaj održavanja posela, na kojima su žene slušale o onome što je moglo doprineti menjanju tradicionalnog načina života, prosvećivanju, obrazovanju i emancipaciji žena.
Na javnu scenu Srbije tada se pojavljuju i prve glumice, pesnikinje i slikarke. Jedna od njih je i Katarina Ivanović, slikarka iz Vojvodine, koja je delovala u Beogradu.

Slikarka, prva žena koja je završila Umetničku akademiju u Beču i prva punopravna članica Srpskog učenog društva

Katarina Ivanović je rođena u porodici srpskog građevinara u Vespremu, u Ugarskoj.¹ Detinjstvo je provela u Stonom Beogradu (Sekešfehervaru). Slikarstvo je počela da uči zahvaljujući novčanoj pomoći trgovca Đorđa Stankovića u Pešti, u ateljeu Jožefa Peškog. Kasnije je njeno školovanje pomagala mađarska grofica Čaki, koja joj je omogućila da uči u Beču u Umetničkoj akademiji, gde žene tada nisu imale pristup.
Od 1835. do 1839. boravila je u Beču, gde se upoznala sa Vukom Stefanovićem Karadžićem. U jeku romantičarskog nacionalizma, slavljena je kao nacionalna heroina, čemu je doprineo i spev spev Sime Milutinovića Sarajlije Trojesestarstvo, posvećen njoj.
Nakon završenog školovanja na bečkoj akademiji obilazila je Italiju, Francusku i Holandiju, a potom upisuje Akademiju u Minhenu. Školovanje je završila je 1845. godine, nakon čega je došla u Beograd. Posle neočekivano hladnog prijema, 1846. godine odlazi u Zagreb gde se kratko zadržava, vrativši se 1848. u Stoni Beograd, gde ostaje da živi i slika, u relativnoj usamljenosti, do smrti.
Ponovno interesovanje za njen umetnički rad počelo je sedamdesetih godina 19. veka, kada je Srpsko učeno društvo (danas SANU) počelo da pokazuje sve više interesovanja za svoje starine u Ugarskoj i njihovo smeštanje u domaće muzeje . Tada je Katarini predloženo da se njen slikarski opus smesti u muzej u Beogradu i uvede u korpus nacionalnog likovnog nasleđa. Godine 1876. Katarina Ivanović izabrana je za počasnu članicu Srpskog učenog društva, čime je postala prva akademkinja kod Srba.
Putovala je po Holandiji i Italiji, gde je mnogo naučila o savremenom slikarstvu. Naslikala je 48 slika, od kojih je deset izgubljeno. Među njena najpoznatija dela spadaju: „Italijanski vinogradar”, „Autoportret” i „Portret cara Ferdinanda Petog habzburškog”, “Portret Perside Karađorđević“, „Portret Stevana Knićanina“, „Grožđe“ i „Dečak sa školom“.
Njen umetnički izraz prevashodno se ogleda u akademskom klasicizmu, portretima i mrtvoj prirodi. Međutim, prijateljstvo sa učenim krugovima srpske dijaspore u Beču uticalo je na njena interesovanja – počela je intenzivno da uči srpski jezik – i usmeravalo njena umetnička stremljenja – rodilo se zanimanje za slikanje velikih nacionalnih tema. Svesno ili ne, Katarina Ivanović je na taj način potpomogla težnju da svoja umetnička stremljenja stavi u službu uobličavanja srpskog nacionalnog identiteta.
Većinu svojih dela zaveštala je Narodnom muzeju u Beogradu, gde su i prenete nakon njene smrti. Sama je odabrala slike koje će, posle njene smrti, poslati u Srbiju. Taj izbor je prilično slikovit, jer joj u fokusu nije nacionalini identitet, na čemu je u mladosti počivala njena slava, već je predstavlja kao umetnicu koji prevazilazi uske okvire etničkog identiteta, stvarajući na univerzalnim, svevremenskim osnovama. Ovaj potez, tumače mnogi, simbolično govori o njenoj poslednjoj želji – da je u Srbiji upamte kao priznatu umetnicu a ne kao nacionalnu heroinu.
Preminula je u Stonom Beogradu 22. septembra 1882. godine. Njeni posmrtni ostaci su 1967. godine preneti u Beograd.

Biografiju priredila
Nataša Lambić