U maju 1992. godine na prostoru opštine Prijedor, u kompleksu rudnika Omarska, formiran je logor u kome je sve do njegovog zatvaranja, avgusta iste godine, bilo zatočeno oko 6000 ljudi bošnjačke i hrvatske nacionalnosti. U ovom logoru ubijeno je od 700 do 900 ljudi. 1992. godine, britanski novinar Ed Vulijami je svetu prikazao ovaj logor, u kome je srpska policija i vojska zlostavljala i mučila pripadnike drugih nacionalnosti koji su živeli na prostoru opštine Prijedor.
Zajedno sa udruženjem logoraša Prijedor 92 i logoraša BiH, zajedno sa umetničkim kolektivima „Četiri lica Omarske“ (u nastavku RGČLO) i radnom grupom „Spomenik“, “Žene u crnom“ podržavaju inicijativu za izgradnju Memorijalnog centra u kompleksu rudnika Omarska. Rudnik je danas u vlasništvu britanske firme Mittal, koja osim diskriminacione politike zapošljavanja isključivo srpskog stanovništva, ne čini ništa ozbiljnije na zauzimanju jasnog stava prema ratnoj istoriji rudnika tokom 90-tih godina. Uprava Mittal-a načelno podržava svaki dogovor koji bi stanovnici opštine Prijedor postigli u vezi sa izgradnjom Memorijalnog centra. Dogovor stanovnika i odobrenje opštinskih vlasti, nažalost do ovog trenutka nisu bili mogući. Dijagnoza ovog stanja jeste nastavak rata drugim sredstvima. Segregacija bošnjačkog stanovništva, njihova jasna, fizička odvojenost od srpskog stanovništva, i decidna politika negiranja ratnih zločina i postojanja logora na prostorima opštine Prijedor, jesu realnost u kojoj je izgradnja zajedničkog života gotovo nemoguća.
U pokušaju da se pokrene dijalog i da se sa zauzme jasan stav prema zločinima koji su se dogodili tokom 90-tih na područiju opštine Prijedor, „RGČLO“, grupa „Spomenik“ i „Žene u crnom“ sačinile su „Deklaraciju o nastavku borbe protiv fašizma“. Deklaracija se, osim pune podrške izgradnji Memorijala, odlučno suprotstavlja poricanju, negiranju i veličanju zločina i koncentracionih logora tokm rata 90-tih. U njoj je iznesen jasan stav koji ne prihvata revidiranja istorije, rehabilitovanje četničkog pokreta i razmatranje republike Srpske mimo konteksta republike Bosne i Hercegovine. Deklaracija je čitana 9. maja na Međunarodni dan pobede nad fašizmom i na dan Logoraša BiH, te je markirajući taj datum, vlastima opštine Prijedor delovala kao zlo seme koje pomenute organizacije ostavljaju stanovnicima opštine Prijedor. Iako je osnovni cilj Deklaracije bio podrška Memorijalu, kao i jasan stav prema zločinima srpskih snaga tokom agresije 90-tih, vlasti opštine Prijedor su uspele da je protumače kao akt remećenja mira i suživota. Na kraju, Deklaracija je bila istovremeno pročitana kako u Beogradu na Banjičkom logoru, tako i u kompleksu rudnika Omarska, na mestu nekadašnjeg logora, koji je za posetioce bio otvorne tog dana na nekoliko sati.
Na dan obeležavanja oslobođenja grada Prijedora u Drugom Svetskom ratu, 16.05.2011. godine, Deklaracija sa potpisima građana koji su je podržali, bila je poslata svim nadležnim institucijama na prostoru opštine Prijedor, kao i relevantnim institucijama u Srbiji. Slanje Deklaracije na pomenute adrese bio je pokušaj otvaranja dijaloga, kao i način da se utvrde jasne istorijske činjenice, kako one koje se odnose na period Drugog svetskog rata tako i na srpsku agresiju 90-tih, ali je to istovremeno bio i pokušaj da se evociraju vrednosti proizašle iz naše zajedničke antifašističke prošlosti. Ipak, ovaj potez posmatran je kroz istu rigidnu prizmu poricanja i negiranja.
06.08.2011 godine udruženja logoraša BiH kao i udruženje Prijedor 92, obeležili su datum zatvaranja logora. Tom događaju podršku udruženjima dali su RGČLO i „Žene u crnom“. Vreo avgustovski dan i Ramazan nisu sprečili posetioce da dođu i odaju poštu nastradalima i pokažu solidarnost sa onima koji su u logoru bili zatočeni. Oko 300 ljudi se okupilo i prisustvovalo skromnom i dostojanstvenom obeležavanju godišnjice zatvaranja. Bez prisustva političara i ma kakvih političkih govora, nekadašnji zatočenici evocirali su događaje iz logora. Panoi pred upravnom zgradom osim istorije logora Omarska, prikazali su slučajeve ostalih logora koji su postojali na teritoriji grada Prijedora- Keraterma i Trnopolja. Na halama rudničkog kompleksa bile su okačeni plakati koji su prisutne trebali da podsete i da nekima objasne šta se događalo u Omarskoj tokom 1992. godine. „Bijela kuća“- nekadašnja ambulanta, u kojoj su tokom 1992. godine zverski zlostavljani stanovnici bošnjačke i hrvatske nacionalnosti. U torturi zatvorenika, osim vojske i policije, učestvovali su i civili opštine Prijedor. Leševi ubijenih slagani su pred istim objektom, dok su u visokoj travi iza samog objekta vršene egzekucije tupim predmetima. „Hangar“- rečje o najprostranijem objektu u okviru rudnika, u kom je bio zatočen najveći broj ljudi. Hangar je bio mesto sadizma najgorih razmera. Po svedočanstvu zatočenika hangar je bio pozornica dizenterije, vašaka, polomljenih udova, ucrvalih rana, gladi i žeđi. „Upravna zgrada“- na spratu ovog objekta vršena su ispitivanja zatočenika, premlaćivanja lancima i metalnim šipkama. U tim krvavim prostorijama spavale su zatočene žene logora. U garaži koja se nalazila iza upravne zgrade, po svedočenjima, ljuštila se farba sa zidova zbog isparenja ogromnog broja ljudi koje su unutra držali, bez ikakve cirkulacije vazduha. „Crvena kuća“- svedočanstava o zverstvima koja su se dešavala u ovom objektu nema. Iz presude Miroslavu Kvočki, jednom od komandanata logora, zna se da je sama zgrada služila za likvidacije zatočenika. Pred njom su slagana unakažena tela ubijenih zatočenika.
U pozadini stravičnih scena koje su se mogle iščitati sa ovih plakata, mogao se sa razglasa čuti jedan dan iz logora Omarska. Taj snimljeni audio zapis, sačinjen je po svedočanstvima preživelih – glas glumca pokušavao je da prikaže kako je svakodnevno igledalo biti u logoru Omarska. Glas glumca, na dan godišnjice zatvaranja logora, imitira nekadašnjaprozivanja zatočenika po njihovim imenima, naređenja da pristupe mučiteljima u posebnim prostorijama, naređenja da kleče, puze ili leže na vrelom betonu sa rukama podignutim u vis. Evociran je samo jedan dan, na tri sata. Uprava rudnika je posetiocima otvorila svoj kompleks na tri sata tog dana. Mučenja od proleća do leta 1992. godine, 6000 ljudi koji su bili u logoru zatočeni, od 700 do 900 ljudskih života koji su tamo nestali, dobili su svoj prostor na tri sata ovog vrelog avgustovskog dana. Samo tri sata kao priznati i ustupljeni Memorijal žrtvama i preživelima, bez ploče, bez dostojanstva u žurbi za daljim stvaranjem profita. Bez panoa, plakata sa natpisima na kojima se u kartkim crtama opisuje čemu je koji objekat služio tokom 1992 godine, i bez ljudi koji su tu došli da se suoče sa mestom gde im je tokom zatočeništva oduzimano svako ljudsko dostojanstvo, imali biste utisak da je reč o jednom sasvim običnom rudniku u BiH. Ipak, sva njegova običnost nestaje, njegova privredna svrha i služenje ljudskoj dobrobiti ljušti se pred činjenicom koju je u njega duboko upisla još uvek nepriznata zločinačka prošlost 1992. godine.
Melanija, za Žene u crnom
