Preteći znaci fundamentalizama - feministički odgovori
Žene u crnom se zalažu za laičku državu, tj.za potpunu odvojenost crkve od države, suprotstavljaju se svim formama zloupotrebe religije, etničke pripadnosti, kulturnog nasleđa i tradicije u političke svrhe, posebno represiji nad ženskim reproduktivnim i seksualnim pravima. Tokom devedesetih godina verske institucije, pre svega Srspka pravoslavna crkva, zauzimale su važno mesto u proizvodnji ratno-huškačke politike, a sve izraženija klerikalizacija društva najviše je pogađala žene. Na sve takve tendencije Žene u crnom su reagovale. Nakon pada režima S. Miloševića u Srbiji nastavljene su kleronacionalističke, klerofašističke pa i fundamentalističke tendencije kao oblici napada na demokratiju, civilno društvo a posebno na ženska ljudska prava. Žene u crnom su protiv ovih opasnih tendencija i pokreta organizovale niz aktivnosti, a ovaj projekat jedan od njih. Osvrnućemo se na period 2005. i 2006.
I Edukativne aktivnosti
Tokom 2005. godine organizovana je serija radionica o uticaju fundamentalističkih tendencija na reproduktivna i seksualna prava; o ženskoj solidarnosti protiv konzervativnih i fundamentalističkih tendencija i to u Beogradu, Novom Pazaru, Tutinu, Leskovcu.
Takođe su organizovana su tri međunarodna okrugla stola:
Preteći znaci verskog fundamentalizma, konzervativizma i retrogradnih tendencija na prostoru bivše Jugoslavije: u Novom Sadu, 23. aprila 2004.; uz učešće aktivistkinja i ekspertkinja iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije; ovom okruglom stolu prisustvovalo je oko 60 osoba.
Globalizacija konzervativizma i fundamentalizama i alternative: U Beogradu, 28. maja 2004.; panelistkinje su bile iz Velike Britanije, SAD-a, Hrvatske i Srbije uz prisutvo 60 žena.
Konzervativne tendencije i alternative: u Novom Pazaru, 1. juna 2004. panelisti/kinje su bile/i iz Alžira, Argentine, Hrvatske i Srbije a prisustvovalo je 80 osoba.
Organizovana je i serija predavanja o rastu fundamentalističkih tendencija.
Međutim, jačanje retrogradnih tendencija kako na globalnom tako i na lokalnom i regionalnom planu i njihov krajnje negativan učinak nametnuo je potrebu za još većim osposobljavanjem aktivistkinja Mreže Žena u crnom da prepoznaju retrogradne tendencije, pokreću zajedničke kampanje i zakonodavne inicijative protiv rastuće klerikalizacije društva u Srbiji, razvijaju feminističku solidarnost na delu protiv svih vidova fundamentalizama iznad državnih, etničkih, religijskih podela, pružanje zajedničke podrške žrtvama fundamentalističkog nasilja i represije nad ženama, kao i jačanje solidarnih feminističkih koalicija i uzajamne podrške kako na lokalnom tako i regionalnom i gloobalnom planu. Zbog toga je organizovana i serija treninga.
a) Treninzi
- 7., 8. i 9. aprila 2006. – održan prvi trening u Beogradu “Preteći znaci fundamentalizama – feministički odgovori”. Bio je to prvi trening na ovu temu za aktivistkinje Mreže Žena u crnom i sastojao se od deset interaktivnih predavanja o važnim pitanjima u vezi fundamentalizama, njihovih ciljeva i metoda, kao i odgovorima na fundamentalističke pretnje, tendencije i pokrete. Predavači/ce su bili stručnjaci/kinje iz oblasti istorije, sociologije i filozofije iz Srbije, Alžira/Francuske i Hrvatske. Seminar je pohađalo 57 aktivistkinja Mreže Žena u crnom iz 20 gradova Srbije, kao i sa Kosova i iz Crne Gore.
- 28., 29. i 30. aprila 2006. – održan drugi trening (takođe u Beogradu) pod istim nazivom. Teme ovog treninga su između ostalog bile: fundamentalizam – ukidanje sekularne države i sekularnog društva; fundamentalizam Srpske pravoslavne crkve i feminističke alternative; zloupotreba religije u političke svrhe; patrijarhat, fundamentalizam i rat u Italiji; religiozna levica; žene i fundamentalizam. Radionice i predavanja su držali eksperti/kinje i aktivisti/kinje iz Mreže Žena u crnom iz Srbije, Italije, SAD-a i Hrvatske. Učestvovalo je 57 žena iz 14 gradova iz Srbije, kao i iz Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Italije. Nakog treninga došlo je do primene stečenih znanja i iskustava.
b) Preteći znaci fundamentalizma – feministički odgovori – seminari- tokom 2006. i 2007.
Predavanja i radionice su obrađivali teme: o identitetima (nametnutim ili odabranim); fundamentalistička represija nad reproduktivnim i seksualnim pravima, fundamentalizmi –napad na demokratiju; žene i fundamentalistički pokreti, nacionalizam kao vid fundamentalizama, uticaj fundamentalizama na obrazovne institucije, o ulozi Srpske pravoslavne crkve u raspadu bivše Jugoslavije (pri čemu je prikazan i film Helsinškog komiteta za ljudska prava u Srbiji na tu temu), demokratske i i feminističke alternative fundamentalizmu.
Tokom 2006. i 2007 održano je pet regionalnih seminara u svim delovima Srbije:
- 2., 3. i 4. jun 2006., Sijarinska banja na jugu Srbije, seminar su pohađale 34 žene iz 8 gradova iz Južne Srbije;
- 27. – 29.. aprila 2007. Beograd, učestovalo 36 aktivisktinja iz 4 grada (Beograd, Kruševac, Zaječar, Vrbas);
- 8, 9. i 10. jun, Jastrebac, učestovalo 36 aktivistkinja iz 9 gradova iz Centralne i Južne Srbije
- 2, 23. i 24. jun, Zlatar, učestovalo 40 aktivistkinja iz 9 gradova iz Sandžaka i Zapadne Srbije
- 29, 30 jun i 1 jul, Brestvačka banja, učestovalo 34 aktivistkinje iz 10 gradova iz Istočne i južne Srbije
Na ovim seminarima ukupno je učestovalo: 170 žena iz preko 30 gradova; sledeći regionalni seminar održaće se u Vojvodini, početkom oktobra 2007.
c) Predavanja, panel diskusije i debate
- 8. mart 2006: “Ženskom solidarnošću protiv rastućeg fundamentalizma i gušenja reproduktivnih i seksualnih prava” – panel diskusija održana u Beogradu, učestvovalo 48 aktivistkinja.
- 6. april - “Nove strategije fundamentalizma u Evropi i severnoj Americi: napad na demokratiju, osnovna ljudska i ženska ljudska prava i feminističke strategije protiv fundamentalizma” – predavanje je u Beogradu održala osnivačica Mreže Žene koje žive pod muslimanskim zakonima. Predavanju je prisustvovalo 30 aktivistkinja.
- 12. april – Uz učešće stručnjaka/inja, aktivista/kinja i predstavnika/ca medija u Beogradu je održana javna diskusija o zakonu o crkvama i verskim zajednicama.
U ovom segmentu aktivnosti učestvovalo je preko 450 osoba(456) od toga najvećim delom žene.
- Preteći znaci fundamentalizama – demokratski i feministički odgovori – regionalni projekat koji su odvija u koorperaciji između Žena u crnom iz Beograda i Žene i društvo iz Sarajeva; sastoji se u seriji razgovora, predavanja, tribina, kao i promocije zbornika Marieme Heli Lukas 'Fundamentalizmi danas – demokratski i feministički odgovori', ove aktivnosti edukativno-aktivističkog karaktera realizovane su septembra 2007. godine u Bosni i Hercegovini i Srbiji i to u četiri grada u Srbiji (Beogradu, Kruševcu, Novom Pazaru i Tutinu) i dva u BiH (Sarajevo i Zenica).
II Aktivnosti lobiranja
Koalicija za sekularnu državu
Kao odgovor na predlog Zakona o crkvama i verskim zajednicama (april 2006.), Žene u crnom su organizovale aktivnosti senzibilizovanje javnosti i oformile koaliciju solidarnosti za očuvanje sekularnosti države. Održano je pet javnih sastanaka Koalicije na kojima je raspravljano o mogućnostima zajedničkih aktivnosti. Rezultat ovog zajedničkog rada Koalicije je bilo formulisanje predloga amandamana na pomenuti zakon. Lobirale smo kod grupe skupštinskih poslanika da zastupaju ove amandmane u Skupštini Srbije. Nakon usvajanja zakona, Koalicija je angažovala advokata koji trenutno istražuje mogućnost obraćanja Ustavnom sudu u cilju povlačenja zakona zbog neustavnosti.
III Ulične akcije protiv klerikalizacije (2006.)
- 8. mart: održan ženski mirovni performans na Trgu Republike u Beogradu protiv klerikalizacije društva u Srbiji, pod nazivom “Naučila sam lekciju” – izveo Institut za društveno angažovanu umetnost. Performans je bio usmeren protiv klerikalizacije društva i predloga zakona o crkvama i verskim zajednicama. U akciji su učestvovale i aktivistkinje Mreže Žena u crnom iz 20 gradova Srbije, kao i aktivistkinje autonomnih ženskih grupa iz Beograda.
- 8. mart: “Nećemo unazad, branimo svoja prava” – ženski mirovni marš glavnim ulicama Beograda.
- 29. april: “Hoćemo demokratiju – ne teokratiju” – protest i performans na Trgu republike u Beogradu protiv usvajanja Zakona o crkvama i verskim zajednicama. U ovoj akciji su učestovale aktivistkinje Mreže Žena u crnom iz cele Srbije.
- 27. maj: “Rađamo ako želimo, kada želimo i sa kim želimo” – akcija deljenja letaka sa podacima o rađanju koje su sakupile žene iz Mreže Žena u crnom iz 20 gradova Srbije. I ova akcija je bila usmerena protiv klerikalizacije države, propagande klero-nacionalističkih institucija i klero-fašističkih snaga, koje se zalažu za zabranu abortusa i politiku podsticanja nataliteta u Srbiji.
- 21. jun: “Žene – ni kurve ni svetice” – ženski performans Dah teatra i Žena u crnom protiv Zakona o crkvama i verskim zajednicama, protiv zloupotrebe religije u političke svrhe i za sekularnu državu (potpunu odvojenost crkve od države) i ženska ljudska prava.
IV Izdavaštvo
“Preteći znaci fundamentalizma i feministički odgovori”
zbornik objavljen 2006. godine, na 244 strana koji se sastoji iz tri poglavlja: Fundamentalizam: pojam, karakteristike, načini i polja delovanja”, “Fundamentalizam: napad na demokratiju i osnovna ljudska prava; represija nad reproduktivnim i seksualnim pravima” i “Fundamentalizmi i feministički odgovori”
“Preteći znaci fundamentalizma i feministički odgovori” Knjižica manjeg obima
Mirovni aktivizam u religijama
brošura, 66 stranica koja sadrži sledeća poglavlja Mir, pacifizam, religiozni pacifizam; Monoteističke religije; Mirovni pokreti i zajednice religiozne orijentacije unutar crkava; Mirovni pokreti i zajednice religizone orijentacije van institucije crkve; Liderke i lideri pacifističkog pokreta religiozno-duhovne orijentacije, 2007.
Fundamentalizmi danas – demokratski i feministički odgovori,
zbornik radova Marieme Heli Lukas, 135 strana, sadrži 15 odabranih eseja o manifestacijama islamskog fundamentalizma,kao i o feminističkim i demokratskim strategijama protiv fundamentalizma; objavljen je 2007. godine, zbornik na bosanskom i srpskom su objavile zajedno Žene u crnom iz Beograda i Žene i društvo iz Sarajeva.
Brojni leci i brošure, deljeni u gore pomenutim uličnim akcijama.
Ovaj projekat je realizovan uz solidarnu podršku fondacije Heinrich Böll Stiftung, Nemačka.
Priredila: Staša Zajović
PRETEĆI ZNACI FUNDAMENTALIZAMA: DEMOKRATSKI I FEMINISTIČKI ODGOVORI
Globalni kontekst
U poslednje dve decenije feministički pokret identifikovao je, kako na globalnom tako i regionalnom planu, fundamentalizme kao političke pokrete desničarske ili ultradesničarske orijentacije koji deluju pod plaštom religije, etniciteta, tradicije, kulturnog nasleđa.
Fundamentalistički pokreti nisu religiozni ili duhovni pokreti, kao što oni sebe predstavljaju već se radi o političkim pokretima koji zloupotrebljavaju religiju, naciju, tradiciju, kulturno nasleđe u cilju zadobijanja političke moći, širenja društvene kontrole, demonizovanju drugih i različitih, a posebno u cilju vršenju represije nad ženama.
Fundamentalistički pokreti su globalni fenomen, međusobno su povezani, podržavaju se, stvaraju strateške saveze i koalicije: ma koliko međusobno bili suprotstavljeni, zajedno deluju i hrišćanski, islamski, jevrejski, hinduistički i drugi fundamentalisti u pravcu osujećivanja demokratije, ljudskih prava a posebno ženskih ljudskih prava. Ovi strateški savezi postoje i na planetarnom i na regionalnom nivou.
Fundamentalistički pokreti deluju i u obrazovnim institucijama, porodičnim strukturama, na polju reproduktivnih i seksualnih prava i to isključivo nametanjem krajnje konzervativnih i - za demokratiju, civilno društvo, ljudska prava, itd. - pogubnih modela
Regionalni kontekst
Nakon pada režima 5. oktobra a posebno od dolaska sadašnje vlade (V. Koštunice) u Srbiji se ubrzano odvija proces teokratizacije države (gubljenja sekularnog karaktera države), čime se krši jedan od osnovnih principa demokratije – odvojenost crkve od države. Uporedo s tim odvija se i proces klerikalizacije društva – mešanje Srpske pravoslavne crkve (SPC) u sve sfere javnog političkog i društvenog života. SPC postaje politički faktor, meša se ne u samo u državne poslove, već i u obrazovne, kulturne, zdravstvene, socijalne institucije, sferu intimnosti, porodice, a posebno u reproduktivna i seksualna prava žena. Ove kleronacionalističke i fundamentalističke tendencije SPC pogodovale su bujanju sličnih tendencija i u drugim verskim zajednicama u Srbiji. Ovakve krajnje nazadne i opasne tendencije, pored ogromnih problema a posebno izostanka ozbiljnog suočavanja sa zločinačkom prošlošću bivšeg režima, osujećuju i onako krhke demokratske tekovine, ljudska prava i slobode.
Preteći znaci fundamentalizama: demokratski i feministički odgovori
Ovaj projekat je logičan nastavak aktivnosti Žena u crnom, koje od počekta svog delovanja (1991) organizuje razne aktivnosti protiv retrogradnih kleronacionalističkih tendencija i fundamentalistilikih pokreta i tendencija.
Projekat realizuju: Žene u crnom, Beograd, uz podršku ’Žena i društvo’, Sarajevo, (Bosna i Hercegovina) kao i u saradnji sa brojnim NVO u gradovima u kojima se realizuje ovaj aktivističko-edukativni projekat:
- Peščanik, Kruševac
- Urban In, Novi Pazar
- Impuls, Tutin
- Centar za interdisciplinarne postdiplomske studije (CIPS) - Sarajevo
- Zeničke sveske, časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku - Zenica
Aktivnosti u okviru projekta:
-Promocija zbornika: 'Fundamentalizmi danas – demokratski i feministički odgovori' autorke Marieme Heli-Lukas, zbornik ima stranica 124 i objavljen je dvojezično: na bosanskom i srpskom jeziku.
- Predavanja, javne tribine, razgovori o temi u kojima učestvuju:
- Marieme Heli-Lukas, osnivačica globalne feminističke sekularne mreže ’Žene koje žive pod muslimanskim zakonima’ (Women Living under Muslim Laws);
- Esad Bajtal, sociolog iz Bosne i Hercegovine
- Nada Ler-Sofronić, dr sociologije, profesorica Fakulteta političkih nauka, Sarajevo, feministička teoretičarka, osnivačica NVO 'Žene i društvo', Sarajevo;
- Latinka Perović, istoričarka i publicistkinja, saradnica Instituta za savremenu istoriju, Beograd;
- Zilha Šiljak, feministička teološkinja, Sarajevo
- Đurđa Knežević, feministička teoretičarka i aktivistkinja, osnivačica Infoteke, novinarka iz Zagreba;
- Staša Zajović, osnivačica i aktivistkinja NVO Žene u crnom, filološkinja
- Aida Ćorović, osnivačica i koordinatorka NVO Urban In, Novi Pazar
- Dženeta Agović, osnivačica i koordinatorka NVO 'Impuls', Tutin;
- Biljana Kovačević-Vučo, advokatica, predsednica NVO Jukom-a (Komitet pravnika za ljudska prava), Beograd i druge/i.
Mesta i vreme održavanja aktivnosti:
Bosna i Hercegovina (Sarajevo i Zenica), Srbija (Beograd, Kruševac, Novi Pazar i Tutin).
Navedene aktivnosti biće realizovane tokom septembra 2007. godine.
Cilj projekta: upoznavanje javnosti, posebno žena sa krajnje negativnim učincima fundamentalističkih pokreta na globalnim i regionalnom planu po demokratiju, civilno društvo, ženska ljudska prava; upozoriti javnost na rastuću klerikalizaciju društva, gubljenje sekularnog karaktera država na prostoru bivše Jugoslavije; podsticanje akcija, kampanja protiv pomenutih tendencija, pokretanje zajedničkih solidarnih koalicija protiv rastuće klerikalizacije ruštva, jačanje solidarnosti među demokratskim snagam za laičku državu i sekularno društvo.
Ovaj projekat je realizovan uz solidarnu podršku fondacije Heinrich Böll Stiftung, Nemačka.
Žene u crnom, Beograd Žena i društvo, Sarajevo
Septembar 2007.
Marieme Helie – Lucas (Alžir/Francuska)
Alžirska sociološkinja i psihoterapeutkinja, osnivačica međunarodne mreže solidarnosti Žene koje žive pod islamskim zakonima (Women Living Under Muslim Laws)-WLUML i mreže Sekularizam je žensko pitanje (Secularism is a women’s issue)-SIAWI.
Kruševac
FUNDAMENTALIZMI DANAS – FEMINISTIČKI I DEMOKRATSKI ODGOVORI
Promocija istoimene knjige i razgovor o temi u kojem učestvuju:
- Marieme Heli Lukas (Marieme Helie-Lucas), autorka knjige, sociološkinja, psihoterapeutkinja, Alžir/Francuska
- Latinka Perović, istoričarka, publicistkinja, saradnica Instituta za savremenu istoriju, Beograd
- Staša Zajović, urednica izdanja, koordinatorka Žena u crnom, Beograd
Promocija i razgovor će se održati 17. septembra u 18h u prostorijama hotela Rubin.
Organizuju: Žene u crnom, Beograd i Peščanik, Kruševac
Novi Pazar
FUNDAMENTALIZMI DANAS – FEMINISTIČKI I DEMOKRATSKI ODGOVORI
Promocija istoimene knjige i razgovor o temi u kojem učestvuju:
- Marieme Heli Lukas (Marieme Helie-Lucas), autorka knjige, sociološkinja, psihoterapeutkinja, Alžir/Francuska
- Aida Ćorović, koordinatorka Urban In, Novi Pazar
- Staša Zajović, urednica izdanja, koordinatorka Žena u crnom, Beograd
Promocija i razgovor će se održati 18. septembra u 18h u prostorijama NVO Urban In.
Organizuju: Žene u crnom, Beograd i Urban In, Novi Pazar
Tutin
ZLOUPOTREBA RELIGIJE I TRADICIJE – NAPAD NA ŽENSKA LJUDSKA PRAVA
Predavanje i razgovor u kojem učestvuju:
- Marieme Heli Lukas (Marieme Helie-Lucas), autorka knjige, sociološkinja, psihoterapeutkinja, Alžir/Francuska
- Staša Zajović, koordinatorka Žena u crnom, Beograd
Istom prilikom biće održana i promocija knjige:
Fundamentalizmi danas- feministički i demokratski odgovori
Promocija, kao i razgovor će se održati 19. septembra u 19.30h u prostorijama NVO Impuls, Tutin.
Organizuju: Žene u crnom, Beograd i Impuls, Tutin.
Sarajevo
Promocija i razgovor o knjizi Fundamnetalizmi danas - feministički i demokratski odgovori biće organizovana u četvrtak, 20.09. u 12h
UNIVERZITETU U SARAJEVU
Centar za interdisciplinarne postdiplomske studije /CIPS/
Zenica
Promocija i razgovor o knjizi Fundamnetalizmi danas - feministički i demokratski odgovori biće organizovana u petak, 21.09 u 17h
pri redakciji /sjajnog/ časopisa "Zeničke sveske" (časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku) u prostoru novootvorenog Narodnog muzeja ili Narodnog pozorišta-Zenica
FEMINISTIČKE STRATEGIJE PROTIV FUNDAMENTALIZAMA
Žene koje žive pod muslimanskim zakonima
(Women Living Under Muslim Laws, WLUML)
Međunarodna mreža ženske solidarnosti protiv svih vidova fundamentalizma pokrenuta je 1984.godine. Mreža deluje u preko dvadeset zemalja na svim kontinentima, a najviše u muslimanskim zemljama. Zalaže se protiv zloupotrebe religije, kulturnog nasleđa i etničke pripadnosti u političke svrhe; aktivno pomaže žene - žrtve fundamentalističkog nasilja. Ova mreža se bavi sakupljanjem informacija o raznim manifestacijama fundamentalizma, istražuje uticaj fundamentalističkih politika na žene, organizuje globalne kampanje protiv ugrožavanja ženskih prava i života zbog fundamentalističkih politika, pravi zajedničke globalne strategije i solidarne koalicije među ženama različite etničke i religijske pripadnosti protiv zloupotreba kulturnog nasleđa, etničke i religijske pripadnosti u političke svrhe.
„Privremeno možemo da budemo etiketirane kao ‘izdajnice’, ali će istorija prepoznati centralnu ulogu žena braniteljki ljudskih prava u izgradnji demokratskih društava... Koje mi to vrednosti izdajemo kada govorimo o zločinima koje su u naše ime počinile naše vlade? Sigurno ne vrednosti koje su zagarantovane svakim od naših ustava – vrednosti koje naše vlade i vojske tako često gaze. Pre nego ‘izdajnice’, mi smo čuvarke tih vrednosti.“
Fundamentalistički pokreti su otvorili novi front u Evropi i Severnoj Americi, gde primenjuju upravo iste taktike sa kojima su eksperimentisali u zemljama iz kojih potičemo – oni koriste legitimno nezadovoljstvo naroda, zauzimaju vakuum koji je ostavila neuspešna država – raskidaju sa građanskim pravima i promovišu religiozni i rasni identitet...
Fundamentalizmi su politički pokreti ekstremne desnice, koji u kontekstu prisilne međunarodne ekonomske globalizacije i eksploatacije, manipulišu religijom, kulturom i etnicitetom da bi ostvarili svoje političke ciljeve.
'Ljudska prava, sa svojom težnjom ka univerzalizmu, treba da identifikuju fundamentalizam kao najveću pretnju sadašnjeg trenutka.
Marieme Heli Lukas
Neophodno je stalno širenje mreže ženske solidarnosti protiv svih vidova fundamentalizma, kako na regionalnom tako i na međunarodnom planu.
Staša Zajović, Žene u crnom, Beograd
Feministkinje treba da su u prvim redovima u borbi protiv fundamentalizma!
Nira Juval Dejvis Žene protiv fundamentalizma
Fundamentalizam je politički pokret ultrakonzervativne, ultradesničarske orijentacije koji zloupotrebljava veru, tradiciju, naciju, običaje u cilju osvajanja i održđavanja na vlasti. To čini putem: ograničavanja i ukidanja ženskih ljudskih prava, putem polne segregacije i rodnog aparthejda, ograničavanja demokratije, građanskih sloboda, zloupotrebom demokratskih institucija'
(Sa seminara 'Preteći znaci fundamentalizama – feministički odgovori', održanom u južnoj Srbiji 2007. u organizaciji Žena u crnom)
Porast fundamentalizma čini sastavni deo jačanja pokreta ekstremne desnice i ekspanzije neoliberalne politike u današnjem svetu. Nema „sudara među civilizacijama“, sukob u današnjem svetu je između fašista i antifašista!
Žene koje žive pod muslimanskim zakonima, Januar 2005
